همه چیز درباره مسیرهای سفر اربعین

سفر اربعین قدمتی چند قرنه دارد و شیعیان سینه به سینه و نسل به نسل این سنت را حفظ کرده‌اند. در این گزارش به چند و چون برگزاری و مسیرهای این سفر پرداخته‌ایم.

 

 صدای کاروان کربلا در ظهر عاشورا در گوشش مانده است. همان کربلایی که در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود. هم‌نوایی با واقعه عاشورا تنها به مراسم سوگواری در دهه اول محرم ختم نمی‌شود و مفهوم عاشورا که در زندگی مسلمانان جاری و ساری است تا روزهای آخر ماه صفر مرور می‌شود. ۴۰ روز بعد از عاشورای حسینی، «اربعین حسینی»، بغداد، نجف و کربلا از مهم‌ترین رویداد جهان رونمایی می‌کنند. «مشایه!» سفری که با دو سال همه گیری کرونا هم حتی تعطیل نشد. سفری که حکومت بعث عراق هم نتوانست به آن صدمه‌ای وارد کند. تا جایی که در روزهای بعد از عاشورا، تنها دغدغه آزادگان جهان، تدارک سفر اربعین است.

 

سفر اربعین مبدا و مقصد ثابتی دارد و مسیرهای متعدد. از خانه بیرون می‌آیی و به سوی کربلا راهی می‌شوی اما برای این سفر از چه مسیرهایی می‌گذری؟ علوم مطالعه پدیده‌های دنیایی دو تعریف متفاوت از این پیمایش دارند. «جابه‌جایی» و «مسافت». وقتی در ایام غیر از اربعین به سوی کربلا راهی می‌شوی، تنها مقصدت کربلاست. کوتاه‌ترین و کم‌سختی‌ترین مسیر را انتخاب می‌کنی که به شهر کربلا برسی و برای زیارت حرم مطهر سیدالشهدا به «عتبة الحسینیة» پا بگذاری. اما در اربعین ما «جابه‌جا» نمی‌شویم. «مسافت» را طی می‌کنیم. طی کردن مسافت یعنی تو از خانه که بیرون آمدی تنها به رسیدن فکر نمی‌کنی، به چگونه رسیدن هم فکر می‌کنی. به چه گفتن؟ چه پوشیدن؟ با چه کسی همسفر شدن، چگونه رفتن، چند روز رفتن و…به مسیر فکر می‌کنی! خیلی از این مسائل فکرت را مشغول می‌کند و برای پاسخ هر کدام دنبال دلیل هستی.

 

تاریخچه

 

روز ۲۰ ماه صفر زمانی است که حرم امام حسین (ع) یعنی کاروان اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند و روزی است که جابر بن عبدالله بن حرام انصاری‌، صحابی رسول خدا (ص‌)، از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین (ع) بشتابد و او نخستین کسی است از مردم که قبر آن حضرت را زیارت کرد.

در این روز زیارت امام حسین (ع) مستحب است و از آداب این زیارت هم خواندن زیارت اربعین است که از امام عسکری (ع) روایت شده است. شیخ طوسی سپس متن زیارت اربعین را با سند به نقل از حضرت صادق (ع) آورده است‌: «السلام علی ولی الله و حبیبه‌، السلام علی خلیل الله و نجیبه‌، السلام علی صفی الله و ابن صفیه …» این مطلبی است که شیخ طوسی‌، عالم فرهیخته و معتبر و معقول شیعه در قرن پنجم در باره اربعین آورده است‌.

 

چرا اربعین برویم؟

نخستین مسأله‌ای که در ارتباط با «اربعین‌» جلب توجه می‌کند، تعبیر اربعین در متون دینی است‌. در نگرش دینی‌، اعداد نقش خاصی به لحاظ عدد بودن‌، در القای معنا و منظوری خاص ندارند؛ به این صورت که کسی نمی‌تواند به صرف اینکه در فلان مورد، عدد هفت یا دوازده یا چهل یا هفتاد به کار رفته‌، استنباط و استنتاج خاصی داشته باشد.

تنها چیزی که در باره برخی از این اعداد می‌شود گفت آن است که آن اعداد معین نشانه کثرت است‌. به عنوان مثال‌، درباره هفت چنین اظهار نظری شده است‌. بیش از این هر چه گفته شود، نمی‌توان به عنوان یک استدلال به آن نظر کرد.

 

یکی از تعبیرهای رایج عددی‌، تعبیر اربعین است که در بسیاری از موارد به کار رفته است‌. یک نمونه آنکه سن‌ّ رسول خدا (ص‌) در زمان مبعوث شدن‌، چهل بوده است‌. گفته شده که عدد چهل در سن انسان‌ها، نشانه بلوغ و رشد فکری است‌. از ابن عباس (گویا به نقل از پیامبر) نقل شده که اگر کسی چهل ساله شد و خیرش بر شرش غلبه نکرد، آماده رفتن به جهنم باشد. در نقلی آمده است که‌، مردمان طالب دنیایند تا چهل سالشان شود. پس از آن در پی آخرت خواهند رفت.

 

اربعین امام حسین (ع)

در کهن‌ترین متون مذهبی ما، از «اربعین‌» چگونه یاد شده است‌؟ به عبارت دیگر دلیل بزرگداشت اربعین چیست‌؟ مهم‌ترین نکته درباره اربعین‌، روایت امام عسکری (ع) است‌. حضرت در روایتی که در منابع مختلف از ایشان نقل شده فرموده‌اند:

 

نشانه‌های مؤمن پنج چیز است‌:

 

۱ خواندن پنجاه و یک رکعت نماز (۱۷ رکعت نماز واجب +۱۱ نماز شب+ ۲۳ نوافل‌)

 

۲ زیارت اربعین

 

۳ انگشتری در دست راست

 

۴ وجود آثار سجده بر پیشانی

 

۵ بلند خواندن بسم الله در نماز

 

این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که در منابع دعایی آمده‌، به اربعین امام حسین (ع) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است‌.

اما اینکه منشأ اربعین چیست‌، باید گفت‌، در منابع به این روز به دو اعتبار نگریسته شده است‌.

نخست روزی که اسرای کربلا از شام به مدینه مراجعت کردند.

 

دوم روزی که جابر بن عبدالله انصاری‌، صحابی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله‌) از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را زیارت کند.

 

سید بن طاوس در «لهوف» خبر بازگشت اسرا را به کربلا در اربعین نقل کرده است‌. در آنجا منبع این خبر نقل نشده و گفته می‌شود که ایشان در کتاب مشهورات بیانات شیعه را که در مجالس سوگواری نقل شده بوده‌، مطرح کرده است‌.

 

درباره اعتبار اربعین به بازگشت اسرا به کربلا توجه به این نکته هم اهمیت دارد که شیخ مفید در کتاب مهم خود در باب زندگی امامان و در بخش خاص به امام حسین (ع) از کتاب «ارشاد» در خبر بازگشت اسرا، اصلاً اشاره‌ای به اینکه اسرا به عراق بازگشتند ندارد.

 

انواع سفر اربعین

 

اگر مبدا ایران باشد برای رفتن به سفر اربعین مسیرهای پرتردد به دو نوع عمده معرفی می‌شود: هوایی و زمینی. که در این دسته بندی مرز عبوری مسافر را ملاک قرار داده‌ایم. در سفرهای هوایی از مبدا شهرهای مختلف کشور، مقصدهای نجف و بغداد در عراق می‌توانند انتخاب شوند و در مرزهای زمینی تنوع سفر بیشتر است.

 

 

خروج مسافران عراق از ۴ مرز زمینی مقدور است. خسروی، مهران، چذابه و شلمچه. برای خروج از هرکدام از این مرزها با روش‌های متفاوت می‌توان به نزدیک‌ترین موقعیت ممکن به مرز رسید. عده‌ای هوایی به شهرهای مرزی می‌روند و بعد از مرز رد می‌شوند. برخی از هموطنان ایرانی با قطار خود را به نزدیک‌ترین ایستگاه راه‌اهن به یکی از مرزها می‌رسانند و بد نیست بدانید که قطاری که از مبدا تهران به مقصد کربلا حرکت می‌کند شما را در مرز شلمچه پیاده می‌کند. عده‌ای هم با خودروی شخصی عازم مرز هستند و بعد از پارک کردن خودرو در نزدیک ترین پارکینگ امن از مرز رد می‌شوند و عده‌ای دیگر با اتوبوس‌های پایانه‌های مسافربری خود را به مرز می‌رسانند.

 

در سفرهای زمینی بعد از عبور از مرز هم انتخاب با افراد است که مسیر را پیاده طی خواهند کرد یا با خودروهای موجود عازم کربلا و یا نجف، کاظمین و یا سامرا خواهند شد.

 

با همه اینها اگر جز آن دسته از مسافران هستید که مایل به تجربه سفرهای ترکیبی هستند، می‌توانید با تهیه بلیط‌های قطار از هر مبدا دلخواه به ایلام، به مرز مهران بروید. این مرز نزدیکترین مرز زمینی به کربلا است و تنها ۲۸۰ کیلومتر با این شهر فاصله دارد. بدین ترتیب پس از رسیدن به ایلام می‌توانید باقی مسیر خود را با دسته‌های زائرین همراه شوید و به صورت پیاده به کربلا بروید.

 

انواع مسیرهای پیاده‌روی

 

برای رسیدن به کربلا مسیرهای متعددی وجود دارد که زائران می‌توانند از این مسیرها خود را به کربلا برسانند.

 

مسیر اصلی: پیاده روی اربعین عمدتاً در مسیر شهر نجف به کربلا اتفاق می‌افتد. در این سفر به طور معمول ۸۰ کیلومتر مسیر طی می‌شود که ۱۴۵۲ ستون در میانه آن قرار گرفته است. فاصله هر ستون با ستون بعد ۵۰ متر است و برای اتمام این ستون‌ها با روزی ۷ الی ۸ ساعت پیاده روی، تقریباً به ۲ الی ۳ روز زمان نیاز است.

 

عمودها برای محاسبه مسیر طی شده و آدرس دادن کاربرد زیادی دارند. به طور مثال برای پیدا کردن یک موکب خاص و یا برای قرار گذاشتن از عمودها استفاده می‌کنند. توصیه می‌شود برای قرار گذاشتن از عددهای رند عمودها استفاده نکنید، چرا که اغلب افراد همین کار را می‌کنند و در نتیجه در این عمودها با شلوغی مضاعفی رو به رو خواهید شد.

 

توجه داشته باشید که در فواصل عمود ۱۱۰۰ تا عمود ۱۳۹۰ به علت باریک شدن راه عبوری، تعداد موکب ها کم‌تر می‌شوند. بنابراین طوری برنامه ریزی کنید که این فاصله را در شب طی نکنید و برای یافتن محل خواب دچار مشکل نشوید.

 

 

یک طرف بزرگراه نجف تا کربلا در ایام اربعین برای پیاده روی زائران در نظر گرفته شده است، زائران به هیچ وجه از مسیری که خودروهای سواری و اتوبوس‌ها تردد می‌کنند، پیاده روی نکنند، مخصوصاً در زمانی که هوا تاریک است.

 

مسیرهای دیگری نیز وجود دارد که به شهر کربلا منتهی می‌شوند، اما زائران ایرانی به دلیل اینکه اطلاع کافی از مسیرهای کشور عراق و شرایط اقلیمی آن ندارند، بهتر است این مسیرها را برای سفر خود انتخاب نکنند. همچنین تعداد کم پایگاه‌های درمانی و موکب‌های مناسب برای استراحت می‌تواند سبب بروز مشکل برای آنان در مسیرهای فرعی شود.

 

یکی از جاده‌های پر رفت و امد، جاده شط فرات است که زائران از کوفه و در کنار شط فرات حرکت می‌کنند و به کربلا می رسند.

 

طریق العلما: اگر از سمت کوفه به سمت کربلا حرکت کنید به یک دو راهی می‌رسید راهی مستقیم که ادامه همان راه کوفه به کربلاست اما راه فرعی به رود فرات می‌رسد که به طریق العلما معروف است. مسیری زیبا و خوش آب و هوا اما با امکانات کمتر.

 

 

موکب ایرانی تقریباً وجود ندارد و موکب عراقی هم به اندازه انگشتان دست می‌بینید جاده خاکی است و به قول عراقی‌ها امنیت کمتری دارد ولی همانطور که گفته شد بسیار زیبا و دل انگیز است. این مسیر در زمان صدام که پیاده روی ممنوع بود استفاده می‌شد که علما به صورت شبانه از آن عبور می‌کردند.

 

کاظمین: مسیر کاظمین که منتهی به بغداد می‌شود و در ادامه به کربلا می‌رسد هم از جاده‌هایی است که در ایام نزدیک اربعین مملو از خود عراقی‌هاست. یکی از مسیرهای پیاده روی که کمتر ایرانی در بین جمعیت آن دیده می‌شود.

 

 

حله: یکی دیگر از مسیرهای معروف و مشهور بین خود عراقی‌ها مسیر «حله» است. در این مسیر هم موکب و زائر ایرانی کمتر دیده می‌شود.

 

 

مسیرهای پیاده‌روی به اختصار این‌طور است:

 

«نجف-حیدریه-کربلا»

 

«کوفه-سهله-کربلا»

 

«بغداد-مسیب-کربلا»

 

«حله-طویریج-کربلا»

 

مسیر انتخابی زائران ایرانی برای حضور در پیاده روی اربعین، «نجف- حیدریه- کربلا» است که کوتاه‌ترین، پرترددترین، امن‌ترین و مشهورترین مسیر دسترسی نجف به کربلا محسوب می‌شود.

 

مشایه

 

مشایه را باید از سنت‌های مهم مردم عراق دانست. مشایه در معنای لغوی یعنی پیاده روی اما در معنای اصطلاحی، چیز غیر از پیاده روی است. بعد از این همه سال هنوز نتوانسته‌ایم کلمه درستی برای این فعل بیابیم. اینکه یک‌باره جمعیت کثیری به عزم زیارت پای پیاده به جاده بزنند، یک سری پذیرایی کنند و اسکان بدهند، خالی از طبقه و شانیت فردی.

 

فقط اربعین هم نیست. در سال، مناسبت‌های زیادی در عراق هست که مشایه برایشان به پاست. ایرانی‌ها فقط اربعینش را بلدند. نیمه شعبان به سوی کربلا، ۲۸ صفر به سوی نجف و بعضی نیز کاظمین، شهادت موسی ابن جعفر (ع) به سوی کاظمین، ۸ ربیع به سوی سامرا و اربعین، به سوی کربلا از معروف ترین مشایه های عراق است. عمر این پیاده روی نیز نزدیک به ۱۰ قرن است. در اقوال تاریخی از شیخ مفید در قرن چهار هجری قمری هم نقل‌هایی برای حضورش در مشایه موجود است. حتی شب‌های جمعه که زیارت مخصوص سیدالشهداست، از همه جای عراق پیاده از چند روز قبل، به سوی کربلا مشایه به راه می افتاده است.

 

پیرمردهای عراقی نقل می‌کنند که صدام مشایه را ممنوع کرده بود و علما و مردم از کوه و بیابان به مشایه اربعین می‌رفتند. به همین دلیل نیز مسیری از کوفه به سمت حله، طویرج و بعد کربلا هست از میان نخلستان‌های کفل که همان طریق العلما است. در مسیر هم مزار یوشع نبی از پیامبران بنی اسرائیل است و عجیب طریق باصفایی ا ست.

 

وقتی با ایرانی‌ها حرف می زنی فکر می‌کنند اربعین محصول رسانه‌ها و سیاست ایران است یا حداقل احیایش با ایران بوده که این نظرات از سر ناآگاهی است؛ چون دقیقاً در اولین محرم پس از سقوط صدام، شیعیان عراق که سال‌ها برای این کار سرکوب شده بودند، چنان به خیابان‌ها آمدند و اربعین به پا کردند که مثال زدنی بود.

 

امسال نیز مشایه اربعین به پاست و ایرانی‌ها در تدارک عزم سفرند.

السلام علی الحسین

وعلی علی ابن الحسین

 

و علی اولاد الحسین

 

و علی اصحاب الحسین

منبع: مهر