گروه معارف رجانیوز: وجود ویژگی‌های مثبت در شخصیت یمانی و تکریم و تجلیلی که در کلمات پیشوایان دین از او شده، می‌تواند انگیزه‌ای برای وسوسه شیادان و فرصت‌طلبانی باشد که برای جلب عواطف و احساسات مذهبی مردم، از آن استفاده کنند. لذا، این احتمال همواره وجود داشته است که افرادی خود را یمانی معرفی کنند و از این رهگذر، عواطف، احساسات و امکانات مردم را به سوی خود جلب کنند و چه‌بسا با این عنوان تا مرز تشکیل "حکومت و قیام نظامی مسلحانه"، نیز پیش بروند و بر امنیت کشورهای شیعی قبل از ظهور، تاثیرگذار خواهد بود. همچنانکه در عصر معاصر و در کشور عراق، مدعی دروغین مهدویت، احمد الحسن بصری، در طی نامه ای به مقام معظم رهبری با طرح این موضوع که نائب خاص و فرستاده امام عصر می باشد، از مقام معظم رهبری به عنوان نائب عام، میخواهند که به ایشان ایمان آورده و حکومت ایران را تسلیم او نماید.[1] از این‌رو، بجاست تا در حد ممکن، مختصات قیام یمانی از جمله مکان قیام یمانی و تحرکات نظامی وی و همپیمانان یمانی، براساس اصول علمی شناسایی شود و البته همانطور که نیز در ادامه بیان خواهد شد، "شاخصه اصلی" تشخیص یمانی، هم پیمانی نظامی یمانی با ایرانیان زمینه ساز ظهور هنگام حمله سفیانی به عراق خواهد بود.

جایگاه سنجی معطوف به بیان نشانه های ظهور

دیدبانی حوادث کشورهای عصر ظهور

چند کانون مرکزی در تحولات و حوادث قبل از ظهور و آینده جهان، وجود دارد که شناخت و رصد کردن تحولات مربوط به آنها از اهمیت زیادی برخوردار است و می تواند ما را در تحلیل درست رویدادها و مباحث مرتبط با آخرالزمان و ظهور امام زمان(ع) در علم "آینده پژوهی"، یاری دهد. این کانون های مرکزی عبارت است از: منطقه شام و سوریه، ایران، عراق، یمن، فلسطین و عربستان؛ کشورهای مذکور در جغرافیایی عصر ظهور و در مثلث "مکه ـ کوفه ـ قدس"، مرکز تحولات و رویدادهای مهمی خواهند بود و در آینده این کشورها، قبل از ظهور، اتفاقاتی بسیار سریع و شگفت آور رخ خواهد داد که تاثیرات داخلی و منطقه ای و حتی جهانی خواهند گذاشت.

بنابراین دیده بانی سیاسی و نظامی این کشورها در هر برهه ای از زمان، می تواند اهمیت استراتژیک و آینده پژوهانه مهدوی، داشته باشد. و این امر محقق نخواهد شد جز با رصد تحولات و نشانه های ظهور و بویژه حوادث در "احادیث تمهید مباشر"ـ احادیثی که به حوادث و اتفاقات قبل از علائم و نشانه های حتمی ظهور، در کشور سوریه، عراق، عربستان ـ اشاره دارند. از اینرو، شناخت این علائم، تکلیف آور خواهد بود.

همچنین، از نظر علم آینده پژوهی و مطالعه رویدادهای آینده و تحلیل آنها، هر نوع علامت و سیگنال مورد توجه قرار می گیرد و نمی توان به آنها بی اعتنا بود. در واقع آینده پژوهی در صدد ایجاد آمادگی در مردم در حالت ها و سناریوهای مختلف است و می کوشد مردم در برابر حوادث آینده غافلگیر نشده و تکالیف و مسئولیت های خود را فراموش نکنند. از این رو نشانه های ظهور و تحلیل درست آنها یکی از ابراز های مهم آینده پژوهی برای رسوخ به آینده است.

شناخت نشانه های حتمی ظهور

از اینرو، برخی از فقهاء، یادگیری و شناخت نشانه های ظهور را از باب جلوگیری از سقوط در وادی هلاکت و ضلالت عصر غیبت و دفع ضرر محتمل، واجب دانسته اند. از جمله، آیۀ الله صافی گلپایگانی در کتاب ارزشمند منتخب الأثر في الإمام الثاني عشر، چنین می فرمایند:

هل يجب معرفة علائم الظهور، ليعلم به عند وقوعه، و يعرف المحقّ من المبطل، و يميز بين الخبيث و الطيّب؟ الظاهر هو وجوبها؛ حذرا عن الوقوع في الضلالة، و دفعا للضرر المحتمل. [2]

آیا شناخت و معرفت نشانه های ظهور، واجب است؟ تا اینکه هنگام وقوع نشانه ها، علم و آگاهی به آن حاصل شود و بین حق و باطل، تمییز و تشخیص قائل شوند؟ آری؛ ظاهر وجوب یادگیری و شناخت نشانه های ظهور است تا اینکه در ضلالت و گمراهی عصر غیبت، دچار نشویم. علاوه براین، از باب دفع ضرر احتمالی ناشی از عدم شناخت نشانه های ظهور، نیز واجب است.

پیشوایان معصوم، برای ظهور امام مهدی، نشانه های فراوانی را بیان فرموده اند و از طرح و ذکر آنها، اهدافی داشته اند و محال است در کلمات معصومین، حرف لغو و بی هدفی، وجود داشته باشد.

البته برخی از نشانه های ظهور، کارکرد ایجابی (پیش برنده) دارند و برخی کارکرد سلبی (بازدارنده)؛ به این معنا که کارکردهای ایجابی، اگر تحقق پیدا کنند، در شناخت جبهه حق و پرچم های هدایت قبل از ظهور، کاربرد دارند. به عنوان مثال، آیا همراهی و تبعیت از یمانی به عنوان اهدی الرایات، بدون آگاهی از شناخت مکان خروج و قیام یمانی، ممکن و میسر است؟

همچنین، نشانه‌های ظهور، می‌توانند در هنگام جهل یا سیطره شبهات، مفید بوده و کارکرد سلبی نیز داشته باشند. در پرتو کارکرد سلبی آن می‌توان مدعیان دروغین را شناخت و دروغ کسانی که پیش از تحقق نشانه‌های حتمی ادعای مهدویت دارند، را شناسایی کرد.[3] به عنوان مثال، در پرتو شناخت ویژگی ها و مختصات حقیقی یمانی، ادعای خروج دروغین مدعی یمانی، احمد الحسن بصری[4] قبل از وقوع دیگر علائم حتمی ظهور همچون خروج سفیانی و ندای آسمانی، به آسانی قابل فهم خواهد بود.

فوائد و کارکردهای شناخت نشانه های حتمی ظهور در تحلیل حوادث آخرالزمانی

در بیان فوائد و کارکردهای شناخت علائم مهدوی، به اجمال اینکه: برخی از نشانه های ظهور، به صورتی هستند که هم شناخت صحیح آن، دارای آثار مفید و اثربخشی است و هم شناخت نادرست آن، ما را دچار خسران و زیان خواهد کرد. به عنوان مثال، یمانی، به عنوان نشانه حتمی ظهور و پرچم هدایت، اگر قیام نماید و در عین حال جبهه حق در شناسایی "مکان قیام یمانی" در تردید قرار گیرد، نمی تواند او را در حرکت و قیام اش، یاری نمایند و نیز اگر در تعیین دیگر مختصات قیام یمانی، سیادت، زمان خروج و ...، دچار اشتباه گردند، در دام مدعیان دروغین یمانی و مدعیان مهدویت، گرفتار شده؛ و جامعه مومنان، به پرتگاه انحراف در عقیده و عمل، سوق داده می شوند. و اصولا آیا همراهی و تبعیت از پرچم های هدایت در سال ظهور همچون قیام یمانی و خراسانی[5]، بدون آگاهی از شناخت نشانه های ظهور و حوادث مرتبط به آنها، ممکن و میسر است؟ بنابراین، کارکردهای اصلی و مهم علائم حتمی ظهور، تقویت روحیه امید و انتظار، شناخت جبهه حق و نیز رسوا شدن مدعیان دروغین مهدویت و شناسایی ظهور امام مهدی، می باشد.[6]

عمار یاسر و امتداد تاریخ در فوائد شناخت نشانه های حتمی ظهور

برای درک لزوم و فوائد آگاهی از نشانه های ظهور، به گذشته و تاریخ اسلام، برمی گردیم. چنان‌که می‌دانیم رسول گرامی اسلام، بارها، درباره امامت و جانشینی امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، سخن گفت و با بینات و هدایت‌های خود این مسئله را برای مردم توضیح داد و حقانیت امام علی و لزوم پیروی مردم از ایشان پس از رحلت خود را تا آن‌جا که میسور بود، بازگو کرد. این هدایت‌ها و بینات آن‌قدر زیاد بودند که اگر کسی واقعاً به دنبال شناخت حق بود، با مراجعه به برخی از آن‌ها، می‌توانست بدان دست يابد. با این حال، آن حضرت در کنار این روشن‌گری‌ها و ارائه ضوابط، نشانه‌هایی نیز بیان فرمود. براي مثال، از عماریاسر، به عنوان نشانه جبهه حق یاد کرد و با جمله معروف «تَقْتُلُ عَمَّاراً الْفِئَةُ الْبَاغِيَة»[7] به مسلمانان فهماند که هر گاه در فضای فتنه از شناخت حق و باطل، ناتوان شدند، بدانند گروهی که عمار را به قتل می رساند، جبهه باطل است.

روشن است که وجود این نشانه‌ها به معنای بی‌نیازی از بینات و معیار‌ها نیست و بدین معنا نیست که پیامبر گرامی اسلام برای تشخیص حق از باطل، روشن‌گری نفرموده است، بلکه به گواهی تاریخ، آن حضرت در طول دوران رسالت خود بارها معیارها را فرموده بود. با این حال، در کنار آن‌ها به عنوان مکمل، نشانه‌هایی نیز قرار داد تا در وقت ضرورت برای کسانی که از اصول و معیارها بی‌اطلاعند، یا گرفتار شبهاتند و در فضای غبار‌آلودی که دشمن ایجاد کرده، نمی‌توانند فهم درستی از معیارها داشته باشند، بتوانند مسیر حق را شناسایی کنند.

همچنین است وضعیت نشانه‌های ظهور؛ بدین معنا که در کنار اصول، ضوابط و شرایط ظهور، علائم ظهور نیز نقش متمم و کمکی دارند و می‌توانند در هنگام جهل یا سیطره شبهات، مفید بوده و کارکرد سلبی و ایجابی داشته باشند. بدین معنا که، در پرتو کارکرد سلبی نشانه های ظهور، می‌توان مدعیان دروغین را شناخت و دروغ کسانی که پیش از تحقق نشانه‌های حتمی ادعای مهدویت دارند را شناسایی کرد و در کارکرد ایجابی آن، می‌توان به ایجاد روحیه امید و نشاط و آمادگی منتظران ظهور و فهم قرب و نزدیکی ظهور، اشاره کرد.[8]

نشانه های ظهور

معرفی نشانه های حتمی ظهور

در احادیث و منابع حدیثی شیعه، برای هشت نشانه ظهور، تعبیر "محتوم" و حتمی به کار برده شده است که عبارتند از: سفیانی[9]، یمانی[10]، ندای آسمانی[11]، قتل نفس زکیه[12]، خسف بیداء[13]، پدیدار شدن دستی در آسمان[14]، طلوع خورشید از مغرب[15] و اختلاف بنی فلان.[16]

و اما در این میان، از پنج نشانه حتمی ظهور (یمانی، سفیانی، ندای آسمانی، قتل نفس زکیه و خسف بیداء) به صورت ویژه و مستقل، سخن به میان آمده است. اهمیت این پنج نشانه‌ را می‌توان هم از تعدد روایات مربوط به آن‌ها و هم از جداسازی و بیان این نشانه‌ها در لسان و بیان ائمه معصومین، به شکل مستقل دریافت. [17]

شیخ صدوق در کتاب کمال الدین، از امام صادق علیه‌السلام در حدیث معتبر[18] نقل کرده است:

قَبْلَ قِیامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْیمَانِی وَ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِیةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَیدَاء.[19]

پیش از قیام قائم پنج نشانه حتمی است: یمانی، سفیانی، صحیه آسمانی، شهادت نفس زکیه و خسف بیداء.

و نیز مرحوم کلینی در کتاب الکافی، در حدیث معتبر[20]، از امام صادق نقل کرده است:

خَمسُ عَلاماتٍ قَبلَ قِیامِ القائمِ الصَّیحَةُ وَ السَّفیانِیُّ وَ الخَسفُ وَ قَتلُ النَّفسِ الزَّکیَّة وَ الیَمانِیُِّ.[21]

پیش از قیام قائم پنج علامت وجود خواهد داشت: ندای آسمانی، سفیانی، خسف و فرو رفتن (لشکر سفیانی) در زمین (بیداء)، شهادت نفس زکیه و یمانی.

خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ خُرُوجُ الْيَمَانِيِّ وَ السُّفْيَانِيِّ وَ الْمُنَادِي يُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ وَ خَسْفُ الْبَيْدَاءِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ.[22]

پیش از قیام قائم پنج علامت وجود خواهد داشت: خروج یمانی، سفیانی، ندای آسمانی، خسف و فرو رفتن (لشکر سفیانی) در زمین (بیداء)، شهادت نفس زکیه.

این احادیث معتبر در کتاب الکافی کلینی و کتاب کمال الدین صدوق، و حدیث های مشابه و متعدد دیگر، دلالت بر این دارد که ظهور امام مهدی علیه‌السلام، متوقف بر نشانه های حتمی است که باید به وقوع بپیوندد.

توضیح اینکه[23]: طبق احادیث، ندای آسمانی، اشاره به این موضوع دارد که، شیعیان امام علی و پیرو مذهب اثنی عشری بر حق بوده و امام مهدی، از طرف خداوند متعال، برگزیده و فرستاده شده است[24] و خروج سفیانی به عنوان پرچم ضلالت و دشمن اصلی امام عصر[25] و قیام یمانی، به عنوان پرچم هدایت و ضرورت وجود قوا و لشکر جبهه حق برای نصرت و یاری امام مهدی[26]، اشاره دارد و شهادت نفس زکیه به همراه قتل غلام بالمدینۀ، توسط نظامیان حکومت آل بنی فلان در عربستان[27] که به طغیان حکومت و وجود حکومت ناصبی و دشمن اهل بیت در کشور حجاز در سال ظهور، اشاره می کند.[28] خسف بیداء و فرو رفتن لشکر سفیانی که در جستجوی امام عصر می باشند[29]، در منطقه بیداء (در بین مکه و مدینه)، نیز نشانگر صحت پیشگویی و صدق خبر غیبی پیامبر[30] و بیانگر این است که حکومت جهانی امام مهدی، ادامه حکومت رسول الله و اتمام رسالت پیامبر اسلام، می باشد.[31]

جایگاه سنجی قیام یمانی برپایه سنخ صدوری

تعدد روایات، تواتر و اشتراک فریقینی، صحت سندی و حتمیت یمانی

احادیث و منابع حدیثی، قیام یمانی را، از علائم حتمی ظهور امام مهدی، برشمرده‌اند،[32] روایات یمانی در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت، فراوان، ذکر شده است[33]، که در این میان، حداقل 10 حدیث درباره یمانی، در منابع حدیثی شیعه[34]، وجود دارد و 24 حدیث درباره یمانی در منابع اهل سنت[35]، نیز وجود دارد. از اینرو، از نگاه برخی از کارشناسان مهدویت، روایات یمانی، مستفیض[36]، بلکه متواتر معنوی[37]، است. در این میان، چند حدیث شیعی (حداقل سه حدیث) از نظر سند، نیز معتبر می باشد.[38]

جایگاه کارکردی و اثربخشی قیام یمانی

همچنین، در احادیث شیعه، تعبیراتی چون: «رَايَةُ هُدًى لِأَنَّهُ يَدْعُو إِلَى صَاحِبِكُم»[39]، «لَيْسَ فِي الرَّايَاتِ رَايَةٌ أَهْدَى مِنْ رَايَةِ الْيَمَانِي»[40]، «يَدْعُو إِلَى الْحَقِّ وَ إِلى  طَرِيقٍ مُسْتَقِيم»[41]، «يَهْدِي إِلَى الْحَق»[42]، «الْيَمَانِيُّ يَتَوَالَى عَلِيّا»[43]، به وضوح و آشکارا، بر شخصیت مثبت یمانی دلالت دارند. همچنین در احادیث شیعه، تصریح شده است که مخالفت با یمانی، حرام و دشمن وی، در آتش جهنم است.[44] توصیفات و تاکیدات در نصرت و یاری یمانی و دعوت وی به صراط مستقیم و امام عصر، حاکی از اهمیت فراوان قیام یمانی، می باشد؛ شگفت انگیزتر اینکه، چنین تعابیری، درباره شخصیت ها و دیگر پرچم های مثبت عصر ظهور[45]، استفاده نشده است. بنابراین، با توجه به مجموعه روایات یاد شده در منابع حدیثی شیعه، مثبت بودن شخصیت یمانی و نیز پرچم هدایت وی و فضیلت محور بودن قیام یمانی، اثبات می شود.

علاوه بر این، دلایل بسیاری اهمیت موضوع یمانی و کندوکاو درباره مکان قیام یمانی، را دوچندان می کند، از جمله:

‌1. قیام یمانی، به عنوان نشانه حتمی ظهور، فضیلت‌محور و حق محور است و روایات، بر وجوب کمک و نصرت یمانی، تأکید ویژه کرده‌اند. مضاف بر اینکه، تکلیف شرعی شیعه در سال ظهور، حمایت و پیوستن به پرچم یمانی خواهد بود. بی‌گمان جانب‌داری از این حرکتِ ارزشی و تقویت آن، زمانی امکان‌پذیر خواهد بود که جزئیات مربوط به جنبش وی از جمله مکان قیام یمانی، شناسایی و تبیین شود.[46]

2. از طرفی، وجود ویژگی‌های مثبت در شخصیت یمانی و تکریم و تجلیلی که در کلمات پیشوایان دین از او شده، می‌تواند انگیزه‌ای برای وسوسه شیادان و فرصت‌طلبانی باشد که برای جلب عواطف و احساسات مذهبی مردم، از آن استفاده کنند. لذا، این احتمال همواره وجود داشته است که افرادی خود را یمانی معرفی کنند و از این رهگذر، عواطف، احساسات و امکانات مردم را به سوی خود جلب کنند و چه‌بسا با این عنوان تا مرز تشکیل حکومت و قیام مسلحانه، نیز پیش بروند. از این‌رو، بجاست تا در حد ممکن، مختصات قیام یمانی از جمله مکان قیام یمانی، براساس اصول علمی، شناسایی شود تا بتوان در مقام عمل، مدعیان دروغین را از یمانی واقعی، شناسایی کرد.[47]

تبیین مدل الگوی ائمه در بیان مختصات قیام یمانی

دین، مذهب و گرایش یمانی

یمانی، شیعه یا سنی؟

احادیث، یمانی را پیرو و شیعه حضرت علی علیه‌السلام معرفی کرده اند. وی، پیرو مذهب اهل بیت و تابع آیین حق و قطعا مسلمان شیعه دوازده امامی می باشد. شیخ طوسی در کتاب الامالی از امام صادق، چنین نقل می کند:

... الْيَمَانِيُّ يُوَالِي عَلِيّا ... .[48]

... یمانی از پیروان حضرت علی است ... .

نعمانی در کتاب الغیبۀ از امام باقر نیز چنین نقل می کند:

... وَ لَيْسَ فِي الرَّايَاتِ رَايَةٌ أَهْدَى مِنْ رَايَةِ الْيَمَانِيِّ هِيَ رَايَةُ هُدًى لِأَنَّهُ يَدْعُو إِلَى صَاحِبِكُمْ ... .[49]

در میان پرچم­ها پرچمی هدایت یافته­تر از پرچم یمانی نیست او پرچم هدایت است، زیرا به سوی صاحب شما دعوت می‌کند.

از دو روایت فوق، فهمیده می شود که مذهب یمانی، شیعه دوازده امامی است، زیرا از اعتقاد به امامت امام علی آغاز (الیمانی یوالی علیا) و به امامت امام دوازدهم، امام مهدی، ختم می شود (یدعو الی صاحبکم). این دعوت و اعتقاد یمانی به امام دوازدهم، نشانگر شیعه اثنا عشری بودن یمانی است.

نسب یمانی؛ سیادت یمانی در بوته نقد

حال که دین و مذهب یمانی، مشخص گردید، آیا در احادیث، به نسب وی نیز تصریح شده است تا راه شناخت یمانی، بیش از بیش هموار گردد؟

در روایات معتبر به نسب یمانی، تصریح نشده است؛ تنها در روایتی در کتاب فلاح السائل از کتب ادعیه شیعه، از سید بن طاووس، به خروج شخصی از نسل زید بن علی بن حسین علیهم السلام، اشاره شده است که ممکن است، در ابتدا چنین توهم شود که اشاره به یمانی است؛ متن روایت کتاب فلاح السائل، در حدیثی منقول از امام باقر علیه‌السلام چنین است:

دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ بِالْمَدِينَةِ حِينَ فَرَغَ مِنْ مَكْتُوبَةِ الظُّهْرِ وَ قَدْ رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ ... وَ قال: دَعَوْتُ لِنُورِ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَائِقِهِمْ وَ الْمُنْتَقِمِ بِأَمْرِ اللَّهِ مِنْ أَعْدَائِهِمْ. قُلْتُ: فَلَهُ عَلَامَةٌ قَبْلَ ذَلِكَ؟. قَالَ نَعَمْ عَلَامَاتٌ شَتَّى. قُلْتُ مِثْلُ مَا ذَا؟ قَال: خُروجُ رايَةٍ مِنَ المَشرِقِ، ورايَةٍ مِنَ المَغرِبِ، وفِتنَةٌ تُظِلُّ أهلَ الزَّوراءِ، و خُروجُ رَجُلٍ مِن وُلدِ عَمّي زَيدٍ بِاليَمَنِ، وَانتِهابُ سِتارَةِ البَيت  ... .[50]

در مدينه بر امام صادق عليه السلام وارد شدم.ايشان نماز ظهرشان را خوانده  بود و با دستانشان رو به آسمان، دعا مى كرد: ... فرمود: «براى نور آل محمّد و پيش راننده آنها، انتقام گيرنده از دشمنانشان به فرمان خداوند، دعا كردم». گفتم: پيش از قیام قائم، نشانه اى دارد؟. امام فرمود: «آرى، علامت هاى گوناگونى دارد». گفتم: مانند چه؟ امام فرمود: خروج كردن پرچمى از مشرق و پرچمى از مغرب و فتنه اى كه اهل بغداد را فرا مى گيرد و خروج مردى از فرزندان عمويم زيد در يمن و به غارت بردن پوشش كعبه ... .

در این حدیث اگر خروج مردی از یمن، همان یمانی باشد، نشان می دهد که یمانی، از نسل زید بن علی و از سادات بنی هاشم، می باشد. اما دلالت این حدیث بر یمانی ناتمام است؛ زیرا در حدیث فوق، هیچ اشاره ای به علائم حتمی ظهور همچون: خروج سفیانی، صیحه آسمانی، شهادت نفس زکیه، خسف بیداء، نشده است[51]؛ و در فرض پذیرش سندی و دلالی این روایت، به قرینه "سیاق" روایت، مبنی بر ذکر نشانه هایی همچون: قیام پرچم هایی از مشرق زمین، برپایی فتنه در عراق قبل از ظهور و ...، محتوای حدیث، به برخی از نشانه های غیرحتمی قبل از ظهور، اشاره دارد و نه نشانه های حتمی همچون یمانی. از اینرو، ممکن است در این حدیث، به قیام شخصی از سادات علوی از زیدی های یمن به عنوان نشانه غیرحتمی قبل از ظهور، اشاره شده باشد.

بنابراین، از مجموع احادیث معتبر مهدوی، سیادت یمانی، ثابت نیست؛ بلکه از فحوای برخی احادیث، خلاف آن، استنباط می شود. زیرا، به طور معمول در احادیث هنگام ذکر اوصاف و ویژگی های شخصیت های عصر ظهور، همچون: هاشمی خراسانی[52]، سید حسنی در عراق[53]، نفس زکیه شهید بین رکن و مقام از سادات حسینی[54] یا حسنی[55]، سید حسینی مدعو لابیه[56] و ...، انتساب آنان به بنی هاشم، تصریح شده است؛ لکن یمانی، به سیادت توصیف نشده و از نسب وی، سخنی به میان نیامده است و این گمان تقویت می شود که یمانی، سید نخواهد بود؛ زیرا در صورت سیادت وی، طبیعتا همچون دیگر شخصیت های سادات عصر ظهور، در احادیث انتساب یمانی به بنی هاشم نیز تصریح می شد.

بهرحال، "نسب یمانی" ، همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد و انتساب یمانی به بنی هاشم، ثابت نیست. از اینرو، ادعای احمد حسن بصری مبنی بر اینکه وی، سید یمانی و فرزند امام عصر می باشد، نیز مورد خدشه قرار می گیرد.

چرایی تحفظ بر شناخت تفصیلی مختصات قیام یمانی

البته بنظر می رسد، ابهام در "نسب یمانی" و دیگر مشخصات یمانی، تدبیری حساب شده از طرف اهل بیت بوده که برای تحفظ هر چه بیشتر بر جان یمانی می باشد. و احتمالاً این پنهان کاری و ابهام در مختصات یمانی، عمدی و به منظور پیش‌گیری از برنامه­ریزی دقیق دشمنان برای مقابله با جنبش نوپای یمانی در سال ظهور، بوده است. زیرا قیام یمانی ـ برخلاف جنبش رایات من خراسان و ایرانیان زمینه ساز ظهور[57]، که با قیام مردی از قم[58] آغاز و از مدت ها پیش شکل گرفته است و در نهایت به حکومت جهانی امام عصر، متصل خواهد شد[59]ـ، جنبش نوپا و جدیدی است که در سال ظهور شکل خواهد گرفت؛ از اینرو، پیشوایان معصوم کوشیده­اند تا علاوه بر بیان اصل حادثه قیام یمانی ـ که کارکردهایی چون دلالت بر بسیار نزدیک بودن ظهور، ایجاد آمادگی در مؤمنان برای همراهی با یمانی و ... دارد- از بیان جزئیات دقیق این رخداد مهم، خودداری نمایند تا موجب سوء استفاده دشمنان و مدعیان دروغین مهدویت قرار نگیرد.[60]

توضیح بیشتر اینکه: نقش زمینه سازی و تمهید در احادیث، بر عهده قومی از مشرق زمین (ایرانیان) نهاده شده است که با قیام مردی از قم (رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ يَدْعُو النَّاسَ إِلَى الْحَق)[61] آغاز و حکومت ایرانیان، ادامه یافته تا اینکه در آستانه ظهور و هنگام حمله سفیانی (به عنوان اصلی ترین دشمن امام عصر) به عراق و کوفه، رایات من خراسان، که پرچم هدایت است و همراه ایشان اصحاب حضرت مهدی حضور دارند (مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِم)[62]، به همراه یمانی[63]، اولین شکست سفیانی را در عراق، به لشکر سفیانی تحمیل کرده و آنگاه پرچم خراسانی و ایرانیان، برای بیعت با حضرت، نزد امام مهدی، فرستاده می شود (بَعَثَ إِلَيْهِ بِالْبَيْعَةِ)[64]. بنابراین، خطری متوجه خراسانی و لشکر رایات من خراسان نیست؛ اما جنبش یمانی از آن‌جا که بسیار نزدیک ظهور و در سال ظهور، شکل می گیرد[65]، صاحب دولت و حکومت نیست و تا زمان ظهور، اندکی بیش فاصله ندارد. از اینرو، یمانی، به دلیل قیام در سال ظهور و نوپابودن قیام، صاحب دولت و حکومت نیست و از اینرو، مخفی ماندن برخی مشخصات یمانی و ابهام در مکان قیام یمانی، بنابر مصالح و امنیت بیشتر، به عنوان کارکرد ایمنی بخش از طرف معصومین، لحاظ و توجه شده است.

جایگاه سنجی برآمده از اهداف و کارکردهای قیام یمانی: دعوت به تشیع دوازده امامی و زمینه سازی ظهور

اهداف قیام یمانی

البته هرچند، یکی از راه های شناخت یمانی ـ به عنوان پرچم هدایت در سال ظهور ـ، شناخت نسب یمانی و دیگر مشخصات وی می باشد؛ اما در احادیث اهل بیت، تاکید بیشتری بر دو مقوله"دین، مذهب یمانی" و "اهداف یمانی" شده که راه شناخت وی را آسان تر و ابهام را نیز برطرف خواهد کرد. افزون براینکه، بررسی "اهداف قیام یمانی"، ما را در شناخت هرچه بیشتر یمانی واقعی از مدعیان دروغین مهدویت، نیز یاری رسان و سودمند خواهد بود.

دعوت رسمی یمانی به مذهب شیعه

از مهترین اهداف یمانی، دعوت و فراخوان يماني به دین حق و صراط مستقیم، دین اسلام و مذهب شیعه، می باشد که در روایات، تصریح شده است. از جمله در روايتي از امام باقر نقل شده است كه فرمودند:

... وَ إِذَا خَرَجَ الْيَمَانِيُّ فَانْهَضْ إِلَيْهِ فَإِنَّ رَايَتَهُ رَايَةُ هُدًى وَ لَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَلْتَوِيَ عَلَيْهِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَهُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ لِأَنَّهُ يَدْعُو إِلَى الْحَقِّ وَ إِلى  طَرِيقٍ مُسْتَقِيم ... .[66]

... چون یمانی خروج کرد به سوی او بشتاب، زیرا پرچم او پرچم هدایت است و بر هیچ مسلمانی جایز نیست که با او مقابله نماید. پس هر کس چنین کند، او اهل آتش خواهد بود، زیرا او به حق و راه مستقیم فرا می­خواند ... .

واضح است که منظور از دعوت به حق و صراط مستقیم، در احادیث اهل بيت، دعوت به امامت و ولایت امیرالمومنین، و دیگر امامان معصوم و مذهب شیعه، می باشد. از اینرو، دیگر فرق شیعی، همچون زیدیه، اسماعیلیه و ... شایستگی پرچمداری و فرماندهی هدایت یافته ترین پرچم سال ظهور را ندارد.[67] زیرا این فرق، شیعه اثنی عشری نیستند؛ در حالیکه یمانی صراحتا به صراط مستقیم، دعوت می کند.

دعوت یمانی به بیعت با امام عصر

همچنین، درباره یمانی به عنوان نشانه حتمی ظهور، صریح ترین و ممتازترین تعبیر در میان پرچم های عصر ظهور، به کار رفته است. تعابیری همچون "اهدی الرایات" و دعوت به امام عصر، "یدعو الی صاحبکم"، یعنی دعوت به مذهب اهل‌بيت و مذهب شیعه اثناعشری، از اختصاصات یمانی می باشد؛ از جمله امام باقر در این باره فرموده‌­اند:

... وَ لَيْسَ فِي الرَّايَاتِ رَايَةٌ أَهْدَى مِنْ رَايَةِ الْيَمَانِيِّ هِيَ رَايَةُ هُدًى لِأَنَّهُ يَدْعُو إِلَى صَاحِبِكُم ...  .[68]

... در میان پرچم­ها پرچمی هدایت یافته­تر از پرچم یمانی نیست. زیرا به سوی صاحب شما دعوت می کند ... .

دریافت مدال لیاقت دعوت به امام عصر، و هدایت یافته ترین پرچم عصر ظهور، مخصوص یمانی، است و چنین تعابیری برای هیچ یک از شخصیت های مثبت عصر ظهور، به کار نرفته است.[69]

بنابراین، پیروان یمانی نیز باید مانند وی، شیعه اثناعشری و اعتقاد واقعی به امامت امام عصر به عنوان امام دوازدهم، داشته باشند؛ زیرا، احادیث، با بیان "یتوالی علیا" و در ادامه بیان عبارت "یدعو الی صاحبکم"، مبداء و مقصد هدف قیام یمانی، کاملا مشخص و در مناطق منتظران امام عصر و شیعیان اثناعشری، می باشد. از اینرو، مناطق و کشورهایی که حضور دیگر فرق شیعی همچون زیدیه، اسماعیلیه و ... در آنها به فور وجود دارد، بطور طبیعی، نمی تواند از انصار و پیروان یمانی به عنوان اهدی الرایات، محسوب شوند؛ بلکه باید لشکریان یمانی از "شیعیان اثنا عشری" باشند که تعبیر حدیثی "یدعو الی صاحبکم"، نیز مشعر به این معنا می باشد:

ان راية هذا اليماني اهدى الرايات معناه ان هذه الراية من اصحاب العقيدة الإمامية الثابتة الدقيقة وهؤلاء هم اهل الهدى وهذا الرجل وجيشه من هؤلاء، لذلك لا يمكن ان نتردد في رفض اي قضية تقول ان جيش اليماني يمكن ان يأتي من بيئة لا علاقة لها بالهدى بل محكوم عليها بانها غير مهتدية في الوقت الذي يُقال انه من اليمن يجب ايجاد بيئة اجتماعية تتحدث عن الهدى لكي نقول انه سيخرج من هذا الهدى صاحب اهدى الرايات، لأننا لا نتحدث عن الهدى فقط وانما نتحدث عن الاهدى والاكثر هدى من غيره، هذه القضية تُلزمنا بأن هذه الراية لا يمكن ان تخرج الا من خلال قاعدة اجتماعية مهتدية تماماً لكي يخرج منها جيش الهدى وعلى رأسه صاحب اهدى الرايات، لا نستطيع التوجه الى بيئة لا علاقة لها بالتشيع الامامي ولا تعتقد بالإمام المنتظر صلوات الله وسلامه عليه بعنوانه الثاني عشر من الائمة الهداة وبعنوانه الرابع عشر من المعصومين صلوات الله وسلامه عليهم.[70]

هم پیمانی نظامی یمانی و ایرانیان شیعی در جنگ با سفیانی

با فرض قبول دیدگاه مشهور (مکان خروج یمانی از یمن)، در روايات مربوط به قيام يماني در منابع اهل سنت، به هم‌پيمانی نظامی یمانی با خراساني در برابر سفیانی، اشاراتي رفته است. در بيان اميرمؤمنان (ع)، درباره خصوصيات مشترك يماني و خراساني در جنگ دمشق منطقه شام و سوریه و آزادسازي آن از سيطره سفياني، چنين آمده است:

و يعمل عمل الجبابرة الاولى (السفياني) فيغضب الله من السماء على عمله، فيبعث عليه فتى من المشرق يدعو الى اهل بيت النبي صلّى اللّه عليه و سلّم هم اصحاب الرايات السود المستضعفون، فيعزهم الله و ينزل عليهم النصر، فلا يقاتلهم احد الا هزموه و يسير الجيش القحطاني .. و فتى اليمن في نحر حماز الجزيرة، حتى ينزلوا دمشق فيفتحوها اسرع من التماع البحر.[71]

و [سفياني] به روش ستمكاران نخستين عمل مي‌كند و خداوند از آسمان بر عملش خشم مي‌گيرد، آنگاه جوانمردی (خراسانی) از مشرق كه به اهل بيت پيامبر (مذهب شیعه) فرامي‌خواند، عليه سفیانی، برمي‌انگيزاند. مشرقیان، اصحاب پرچم‌هاي سياه هستند. خداوند به ايشان، عزت اعطا و پيروزي را برايشان نازل مي‌فرمايد، پس احدي با ايشان (ایرانیان) به نبرد نمي‌پردازد، مگر اينكه او را شكست مي‌دهند و آنگاه سپاه قحطاني [يمني] به حركت درمي‌آيد ... و جوانمرد يمني (یمانی)، در پي نابود كردن حمّاز جزيره [سفياني] است تا آنكه در دمشق فرود مي‌آيند و آن را [در مدّت زماني] سريع‌تر از دريا فتح مي‌كنند.

سفیانی به عنوان حاکم دمشق و سوریه قبل از ظهور، و برآمده از مثلث شوم "روم[72]، یهود[73] و خاندان آل فلان حاکم بر عربستان[74]" و محور "غربی، عبری و عربی"، می باشد؛ و از اینرو سفیانی،"حماز الجزیرۀ"، لقب گرفته است که بزرگترین مانع و دشمن اصلی در منطقه کشورهای عربی در برابر امام عصر، حکومت سفیانی در منطقه شام، می باشد. به هر روی، اين حديث در مقام توصيف رويارويي نظامي بين خراساني و سفياني، در سوريه و منطقه شام است كه سپاه قحطانی (یمانی)، براي ياري رساندن به لشکر خراساني و ایرانیان، وارد ميدان نبرد با سفیانی، در منطقه شام و سوریه مي‌شوند؛ لکن، مضمون این حدیث، در دیگر منابع شیعی، یافت نشد، بنابراین، نمی توان به محتوای آن قاطعانه رای داد. علاوه بر اینکه، ممکن است قحطانی، شخصی غیر از یمانی باشد. به عبارت دیگر، قحطانی، اشاره به شخصیتی اصالت یمنی، دارد که در حوادث منطقه شام، نقش دارد و از حامیان خراسانیان و ایرانیان زمینه ساز ظهور، در مقابل جریان حامی سفیانی در منطقه شام و سوریه، می باشد.

به هر حال، دیدگاه مشهور، معتقد است، در احادیث شیعه سیر حرکت و قیام یمانی و منطقه فعالیت­های یمانی، به صورت دقیق منعکس نشده است و ابهام وجود دارد. گاهی سخن از "یمن" به میان آمده است و گاهی سخن از فعالیت نظامی لشکر یمانی در سوریه و گاهی سخن از عراق. البته بنا بر فرض صحت دیدگاه مشهور در مکان خروج یمانی از یمن، بنظر می رسد یمانی، علاوه بر حضور فعال در جبهه دمشق و سوریه برای مبارزه با جریان سفیانی، در ادامه رهبری جبهه یمن را نیز بر عهده خواهد گرفت. آنگاه و در هنگام حمله سفیانی به عراق، به همراه خراسانی و رایات من خراسان، در کوفه و عراق، با لشکر نظامی سفیانی نیز خواهد جنگید.

دیدگاه مشهور، هرچند مکان جنگ یمانی با سفیانی را مبهم می داند؛ لکن چنین بیان می دارد: احتمالاً این پنهان کاری در تعیین دقیق مکان خروج یمانی، عمدی و به منظور پیش‌گیری از برنامه­ریزی دقیق قبلی دشمنان برای مقابله با جنبش نوپای یمانی در سال ظهور بوده است. زیرا قیام یمانی، برخلاف جنبش رایات من خراسان و ایرانیان زمینه ساز ظهور، که از مدت ها پیش شکل گرفته اند، جنبش نوپا و جدیدی است که در سال ظهور شکل خواهد گرفت؛ از این­رو، پیشوایان معصوم کوشیده­اند تا علاوه بر بیان اصل حادثه قیام یمانی ـ که کارکردهایی چون دلالت بر نزدیک بودن ظهور، ایجاد آمادگی در مؤمنان برای همراهی با یمانی و ... دارد-  از بیان جزئیات دقیق این رخداد مهم، خودداری نمایند تا موجب سوء استفاده دشمنان و مدعیان دروغین مهدویت قرار نگیرد.[75]

به نظر می رسد، یکی از راه های شناخت یمانی، تحالف، انسجام و هم پیمانی نظامی وی با قیام خراسانی و ایرانیان زمینه ساز ظهور (رایات من خراسان و معهم نفر من اصحاب القائم) می باشد.[76] توضیح اینکه: برخی احادیث از وجود تحرک نظامی یمانی در کوفه، گزارشاتی ذکر کرده اند، از جمله، اصبغ بن نباته به نقل از امام علی در خصوص همکاری نظامی یمانی و خراسانی، در عراق برای مقابله با جرائم لشکر نظامی سفیانی، چنین نقل می­کند:

السُّفْيَانِي  ... يَبْعَثُ مِائَةً وَ ثَلَاثِينَ أَلْفاً إِلَى الْكُوفَة ... إِذْ أَقْبَلَتْ خَیلُ الْیمَانِی وَ الْخُرَاسَانِی یسْتَبِقَانِ كَأَنَّهُمَا فَرَسَی رِهَانٍ شُعْثٌ غُبْرٌ جُرْدٌ أَصْلَابُ نَوَاطِی وَ أَقْدَاحٍ إِذَا نَظَرْتَ أَحَدَهُمْ بِرِجْلِهِ بَاطِنِهِ (إِذْ يَضْرِبُ أَحَدُهُمْ بِرِجْلِهِ بَاكِيَةً) فَیقُولُ لَا خَیرَ فِی مَجْلِسِنَا بَعْدَ یوْمِنَا هَذَا اللَّهُمَّ فَإِنَّا التَّائِبُونَ وَ هُمُ الْأَبْدَالُ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی كِتَابِهِ الْعَزِیزِ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یحِبُّ الْمُتَطَهِّرِین  ... .[77]

سفیانی ... صد و سی هزار نظامی را به سمت کوفه عراق، گسیل می کند ... در این هنگام (قتل و کشتار لشکر سفیانی در عراق)، سپاه یمانی و خراسانی نمایان می­شوند. آنها سوار بر اسب تیرهایی محکم به دست در حالی که ژولیده موی، غبارآلود و قوی دل­اند، مانند دو اسب مسابقه، بر یک‌دیگر پیشی می­گیرند. چون به پاهای خود نگاه کنند، می­گویند بعد از امروز، خیری در نشستن ما نیست. بار خدایا ما به درگاه تو، توبه می کنیم و اینها همان ابدالی هستند که خداوند در کتاب عزیزش آنها را چنین توصیف کرده است: خداوند توبه‌کاران و پاکیزگان را دوست می­دارد ... .

در تقویت این دیدگاه، در حدیث کتاب الغیبۀ نعمانی منقول از امام باقر، پس از اشاره به قتل و غارت کوفیان توسط سپاه سفیانی، از حرکت و اعزام لشکر خراسانیان به سمت کوفه، (محل درگیری نظامی یمانی با سفیانی)، نیز سخن به میان آمده است:

يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ وَ عِدَّتُهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً فَيُصِيبُونَ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَتْلًا وَ صُلْباً وَ سَبْياً فَبَيْنَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ أَقْبَلَتْ رَايَاتٌ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ وَ تَطْوِي الْمَنَازِلَ طَيّاً حَثِيثاً وَ مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِم  ... .[78]

سفیانی، لشکر نظامی هفت هزار نفری را به سمت کوفه، اعزام می کند و در حالی که سپاه سفیانی مشغول قتل و غارت اهل کوفه است، به ناگاه پرچم ای از سوی خراسان روی می آورند که به سرعت و شتابان منازل را می پیمایند. در میان آنان تعدادی از اصحاب امام مهدی نیز حضور دارند ... .

مضمون این حدیث در کتاب التفسیر عیاشی نیز نقل شده است:

وَ يَظْهَرُ السُّفْيَانِيُّ وَ مَنْ مَعَهُ حَتَّى لَا يَكُونَ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا آلَ مُحَمَّدٍ وَ شِيعَتَهُمْ فَيَبْعَثُ بَعْثاً إِلَى الْكُوفَةِ فَيُصَابُ بِأُنَاسٍ مِنْ شِيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ بِالْكُوفَةِ قَتْلًا وَ صَلْباً وَ يُقْبِلُ رَايَةٌ مِنْ خُرَاسَانَ حَتَّى يَنْزِلَ سَاحِلَ الدِّجْلۀ.[79]

سفیانی و حامیان وی، بر منطقه شام، حکام می شوند؛ سپس سفیانی، هدفی جز شیعیان آل محمد ندارد. از اینرو، لشکر نظامی به سوی کوفه در عراق، گسیل می کند. و شیعیان بسیاری را قتل عام می کند. در این زمان، پرچم هایی از خراسان، به سمت عراق حمله می کنند تا اینکه به دجله می رسند.

این امر، با توجه به هدف مشترک یمانی و خراسانی در جبهه حق و یاری امام عصر در جهت مقابله با پیشروی های لشکر سفیانی در عراق، نیز کاملا مشهود است.

لازم به ذکر است خراسانی، همزمان با سفیانی قیام خواهد کرد: خُرُوجُ الثَّلَاثَةِ الْخُرَاسَانِيِّ وَ السُّفْيَانِيِّ وَ الْيَمَانِيِّ فِي سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِي شَهْرٍ وَاحِدٍ فِي يَوْمٍ وَاحِدٍ. (شیخ طوسی، الغیبة، ص446. شیخ مفید، الارشاد، ج 2، ص 375.) خراسانی در سال ظهور، در حال تسابق با سفیانی به سمت کوفه خواهد بود: السُّفْيَانِي  ... يَبْعَثُ مِائَةً وَ ثَلَاثِينَ أَلْفاً إِلَى الْكُوفَة ... إِذْ أَقْبَلَتْ خَیلُ الْیمَانِی وَ الْخُرَاسَانِی یسْتَبِقَانِ كَأَنَّهُمَا فَرَسَی رِهَانٍ. (حلی، مختصر البصائر، ص 471.) خراسانی، صاحب و فرمانده رایات من خراسان می باشد که در پرچم هدایت و لشکر نظامی وی، اصحاب قائم نیز حضور دارند: يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ ... إِذْ أَقْبَلَتْ رَايَاتٌ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ وَ تَطْوِي الْمَنَازِلَ طَيّاً حَثِيثاً وَ مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِم. (نعمانی، الغیبة، ص 392.) خراسانی، سید حسینی و از سادات بنی هاشم است: اثْنَيْ عَشَرَ أَلْفاً بِخُرَاسَانَ ... يَقُودُهُمْ شَابٌّ مِنْ بَنِي هَاشِم. (نیلی نجفی، منتخب الأنوار المضيئة في ذكر القائم الحجّة، ص 195.)  يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ لَوْ اسْتَقْبَلَتْهُ الْجِبَالُ لَهَدَّهَا. (شیخ حر عاملی، اثبات الهداۀ، ج 5، ص 246.) لشکر نظامی خراسانی، قدرت نظامی قویی دارد: لَوْ حَمَلُوا عَلَى الْجِبَالِ لَأَزَالُوهَا لَا يَقْصِدُونَ بِرَايَاتِهِمْ بَلْدَةً إِلَّا خَرَّبُوهَا. (مجلسی، بحارالانوار، ج 52، ص 308.) هنگامیکه امام عصر، ظهور و قیام نمایند، لشکر سید خراسانی با وی بیعت خواهند نمود: تَنْزِلُ الرَّايَاتُ السُّودُ حَتَّى تَخْرُجَ مِنْ خُرَاسَانَ إِلَى الْكُوفَةِ فَإِذَا ظَهَرَ الْمَهْدِيُّ بَعَثَ إِلَيْهِ بِالْبَيْعَة. (شیخ طوسی، الغیبۀ، ص 452.)

جمع بندی

احادیث و منابع حدیثی، قیام یمانی را از علائم حتمی ظهور امام مهدی، برشمرده‌اند[80] روایات یمانی در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت، فراوان، ذکر شده است[81]، که در این میان، حداقل 10 حدیث درباره یمانی، در منابع حدیثی شیعه[82]، وجود دارد و 24 حدیث درباره یمانی در منابع اهل سنت[83]، نیز وجود دارد. از این رو، از نگاه برخی از کارشناسان مهدویت، روایات یمانی، مستفیض[84]، بلکه متواتر معنوی[85]، است. در این میان، چند حدیث شیعی (حداقل سه حدیث) از نظر سند، نیز معتبر می باشد.[86]

وجود ویژگی‌های مثبت در شخصیت یمانی و تکریم و تجلیلی که در کلمات پیشوایان دین از وی شده، می‌تواند انگیزه‌ای برای وسوسه شیادان و فرصت‌طلبانی باشد که برای جلب عواطف و احساسات مذهبی مردم، از آن استفاده کنند. لذا، این احتمال همواره وجود داشته است که افرادی خود را یمانی معرفی کنند و از این رهگذر، عواطف، احساسات و امکانات مردم را به سوی خود جلب کنند و چه‌بسا با این عنوان تا مرز تشکیل حکومت و قیام نظامی مسلحانه در جغرافیای کشورهای عصر ظهور، نیز پیش بروند. از این‌رو، بجاست تا در حد ممکن، مختصات قیام یمانی ازجمله نسب و مذهب وی، براساس اصول علمی، شناسایی شود تا بتوان در مقام عمل، مدعیان دروغین را از یمانی واقعی، شناسایی کرد.[87]

این نوشتار، عهده دار بررسی مختصات قیام یمانی، کارکردها و اهداف وی و همپیانی یمانی با ایرانیان زمینه ساز ظهور است؛ لکن با جستجو و تتبع در احادیث مهدویت، دیگر مختصات یمانی همچون: خصوصیات یمانی، بویژه "نسب یمانی" و انتساب وی به بنی هاشم، همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. بلکه از مجموع احادیث معتبر مهدوی، سیادت یمانی قابل اثبات نیست؛ بلکه از فحوای برخی احادیث، خلاف آن نیز استنباط می شود. زیرا عادتا در احادیث هنگام ذکر اوصاف و ویژگی های شخصیت های عصر ظهور همچون: هاشمی خراسانی[88]، سید حسنی در عراق[89]، نفس زکیه شهید بین رکن و مقام از سادات حسینی[90] یا حسنی[91]، سید حسینی مدعو لابیه[92] و ...، انتساب آنان به بنی هاشم، ذکر شده است؛ لکن یمانی، به سیادت توصیف نشده و از نسب وی سخنی به میان نیامده است و این گمان تقویت می شود که یمانی، سید نخواهد بود؛ زیرا در صورت سیادت وی، طبیعتا همچون دیگر شخصیت های سادات عصر ظهور، در احادیث انتساب یمانی به بنی هاشم نیز تصریح می شد.

البته بنظر می رسد، این ابهامات در بیان تفصیلی مختصات و جزئیات قیام یمانی، تدبیری حساب شده از طرف اهل بیت بوده که برای تحفظ هر چه بیشتر بر جان یمانی می باشد. و احتمالاً این پنهان کاری و ابهام، عمدی و به منظور پیش‌گیری از برنامه­ریزی دقیق دشمنان برای مقابله با جنبش نوپای یمانی در سال ظهور بوده است. زیرا قیام یمانی ـ برخلاف جنبش رایات من خراسان و ایرانیان زمینه ساز ظهور[93]، که با قیام مردی از قم[94] آغاز و از مدت ها پیش شکل گرفته است و در نهایت به حکومت جهانی امام عصر، متصل خواهد شد[95] ـ، جنبش نوپا و جدیدی است که در سال ظهور شکل خواهد گرفت؛ از اینرو، پیشوایان معصوم کوشیده­اند تا علاوه بر بیان اصل حادثه قیام یمانی ـ که کارکردهایی چون دلالت بر بسیار نزدیک بودن ظهور، ایجاد آمادگی در مؤمنان برای همراهی با یمانی و ... دارد- از بیان جزئیات دقیق این رخداد مهم، خودداری نمایند تا موجب سوء استفاده دشمنان و مدعیان دروغین مهدویت قرار نگیرد.[96] البته هرچند، یکی از راه های شناخت احتمالی یمانی به عنوان پرچم هدایت در سال ظهور، شناخت نسب وی می باشد؛ اما در احادیث اهل بیت، تاکید بیشتری بر دو مقوله"دین، مذهب یمانی" و "اهداف یمانی" شده که راه شناخت وی را آسان تر و ابهام در نسب یمانی را نیز برطرف خواهد کرد. مضاف براینکه، بررسی "اهداف قیام یمانی"، ما را در شناخت هرچه بیشتر یمانی واقعی از مدعیان دروغین مهدویت، نیز یاری رسان و سودمند خواهد بود.

به هر تقدیر، سیادت یمانی و اینکه وی از سادات بنی هاشم، می باشد یا خیر؟، در پرده ای از ابهام است؛ بلکه قراینی به عدم سید بودن یمانی، می توان اقامه نمود؛ و آنچه در افواه مردم به عنوان "سید یمانی"، مشهور شده، قطعیت ندارد. لکن وظیفه شیعه، اجابت دعوت و نصرت پرچم های هدایت در عصر ظهور است که در پرچم رایات من خراسان (رَايَاتٌ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ وَ مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ)[97] و پرچم یمانی (يَدْعُو إِلَى صَاحِبِكُم، يَدْعُو إِلَى الْحَقِّ وَ إِلى  طَرِيقٍ مُسْتَقِيم)[98]، متجلی خواهد شد. و آنچه مهم است، با صرف نظر از انتخاب یکی از این دو دیدگاه در تعیین نسب وی، جنگ یمانی به عنوان پرچم هدایت با سفیانی به عنوان پرچم ضلالت، در کوفه و عراق، ثابت است و البته یکی از راه های شناخت یمانی، هماهنگی نظامی یمانی با سپاه اعزامی خراسانی[99] و رایات من خراسان از ایران به عراق[100]، خواهد بود[101]، امری که به آسانی قابل فهم و دریافت است؛ و مهم تر اینکه، یمانی به خویشتن دعوت نمی کند، بلکه شیعه را به امام عصر، فرا می خواند (يَدْعُو إِلَى صَاحِبِكُم) و این در خلال عمل و رفتار وی نیز مشخص خواهد شد. و اما در عصر غیبت، تمسک به مرجعیت اصیل شیعه و نائبان عام امام عصر، راه نجات شیعه برای در امان ماندن از فتنه های مدعیان دروغین مهدویت، همچون احمد الحسن بصری، دجال البصرۀ و ... قبل از ظهور خواهد بود.

* مصطفی امیری - دانش آموخته حوزه علمیه قم

منابع