«سوریه» موقعیت جغرافیای تجمع دشمنان اهل بیت در عصر ظهور/ پیشگویی امام علی(ع) از نسب سفیانی

گروه معارف رجانیوز- مصطفی امیری^*: نشانه‌های ظهور از جذاب‌ترین و پرطرفدارترین بخش‌های معارف مهدوی است. اختصاص بخش عمده‌ای از روایات مهدویت به این موضوع، بهترین گواه بر این مسئله است. این جذابیت از سویی باعث افزایش اقبال عمومی به این مسئله و در نتیجه اصل اندیشه مهدویت می‌شود، اما از سوی دیگر، افزون بر ایجاد زمینه مناسب برای ورود خرافات، طمع شیادان را برای جعل و تحریف روایات را، دو چندان می‌کند. از این‌رو، نظر به فقدان پژوهش‌های مستند در این زمینه، شایسته است با انجام تحقیقات مبتنی بر اصول و قواعد فهم حدیث و با جداسازی احادیث صحیح از ضعیف و مطالب مستند از غیرمستند، علاوه بر پالایش معارف مهدویت از خرافات، زمینه‌های سوءاستفاده از این موضوع نیز، از میان برداشته شود.

در سلسله مقالات مباحث مهدویت، تلاش خواهد شد كه با اعتماد به روایات و احادیث اسلامی، تصویری کامل، منسجم و معقول از نشانه های حتمی ظهور و رخدادهای مرتبط، ارائه شود. کم‌ترین نتیجه این تلاش، این است که محققان خواهند توانست در خصوص مباحث مهدویت، مطالب مستند را از مطالب غیرمستند تمیز بدهند و در مقام قضاوت و تحلیل، از استناد به مطالب غیرمستند بپرهیزند.

در مقاله ششم، به وجوب فقهی شناخت نشانه های حتمی ظهور، اشاره شد. و در مقاله هفتم، به این پرسش، پاسخ داده شد که آیا در نشانه های ظهور و بخصوص در نشانه های حتمی ظهور از جمله یمانی، سفیانی و ...، امکان بداء، تغییر و بلکه عدم وقوع، مطرح است یا نه؟ و در مقاله هشتم، به اهمیت فراوان جایگاه شورش سفیانی به عنوان بزرگترین دشمن امام عصر و اولین نشانه حتمی ظهور، که به نوعی تمام علائم حتمی ظهور با این نشانه در ارتباط هستند، پرداخته شد و به این نکته مهم، اشاره گردید که یکی از اساسی‌ترین اهداف قیام سفیانی، حمله به مناطق شیعه‌ نشین، کشتار شیعیان و حمله به مراکز مقدسه شیعه در کشور عراق، است. 

 تأثير این رخداد عظیم در کیان تشیع و تهدیدی که از ناحیه سفیانی متوجه شیعیان جهان می‌شود، بررسی ابعاد این ماجرا و آگاهی از زوایای مختلف آن را ضروری می‌نماید. و در مقاله نهم به معرفی اولین نشانه حتمی ظهور، سفیانی و ابعاد گسترده این رخداد و ارتباط آن با حوادث کشور سوریه در آخرالزمان و منطقه شام، پرداختیم.

و در مقاله دهم، به این پرسش، پاسخ داده خواهد شد که آیا سفیانی، نماد است یا حقیقت؟ به عبارت دیگر، می توان به سفیانی به عنوان نماد تفکر حاکم و جریان مخالف شیعه نگریست؟ و یا در عین حال اینکه در گستره جهان اسلام، یه تفکر ضد شیعی قلمداد میشود، هیچ استبعادی ندارد که رهبر این جریان، شخصی واحد و از خاندان ابوسفیان باشد.

اکنون، بعد از بیان این مقدمات، به تبیین ویژگی های شخصی، جسمانی و اوصاف شخصی بزرگترین دشمن امام عصر، خواهیم پرداخت.

اوصاف شخصی سفیانی

نام سفیانی

در روایات متعددی که از سفیانی و حوادث مربوط به او سخن به میان آمده، در مقام اشاره به این شخصیت، بیشتر از دو واژه «سفیانی» منسوب به ابوسفیان رییس سلسله بنی امیه و «ابن‌آکلۀ­الاکباد» (پسر زن جگرخوار) که به هند جگرخوار، همسر ابوسفیان اشاره دارد، استفاده شده است. واژه دوم، بدون تردید نام حقیقی شخص مورد نظر ما نیست، بلکه به نسب او اشاره دارد. واژه اوّل نیز نام حقیقی این شخص نیست؛ چرا که از یک­سو، این واژه از «سفیان» و «یا»ی نسبت ترکیب شده است که اشاره به انتساب او به خاندان ابوسفیان است، و نمي‌توان منسوب (لفظی که برای بیان نسبت به کار می­رود) را نام حقیقی شخص، دانست، و از سوی دیگر، در برخی از روایات از امام معصوم عليهم‌ السلام درباره نام سفیانی سؤال شده است[1] که نشان می دهد، سفیانی، نام او نیست. بلکه در لسان روایات، به این نام مشهور شده است.

درباره نام سفیانی در روایات، اسامی مختلفی به دست ما رسیده است:

1. عثمان بن عنبسة.

امام علي علیه السلام، دراين‌باره فرمودند:

يَخْرُجُ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ ... اسْمُهُ عُثْمَانُ وَ أَبُوهُ عَنْبَسَةُ وَ هُوَ مِنْ وُلْدِ أَبِي سُفْيَان.[2]

فرزند زن جگرخوار از سرزمین خشک (مرز بین اردن و سوریه) قیام می­کند ... نامش عثمان و فرزند عنبسه است و از فرزندان ابوسفیان است ... .

و مشهور آن است كه نام سفياني، «عثمان» و نام پدرش، «عنبسه» از نسل معاویه بن ابوسفیان مي‌باشد.

البته در برخي از منابع نام پدرش «عُيَينَه» آمده كه با توجه به اتحاد طريق سند در حدیث، به نظر مي‌رسد كه آن تصحيف شده «عنبسه» باشد. امام علي علیه السلام دراين‌باره فرمودند:

يَخْرُجُ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ ... اسْمُهُ عُثْمَانُ وَ أَبُوهُ عُيَينَه ... .[3]

‏ فرزند زن جگرخوار از سرزمین خشک قیام می­کند ... نامش عثمان و فرزند عيينة است ... .

البته در منابع حدیثی اهل سنت، اسامي ديگري نيز براي سفياني نقل شده است.[4]

از میان روایاتی که هشت نام را برای سفیانی برشمرده‌اند، پنج نام از غیرمعصوم است و تنها سه نام آن، از پیشوایان معصوم بیان شده و از میان این سه روایت، دو روایت آن از منابع اهل سنت است و تنها روایتی که نام سفیانی را عثمان می‌داند، در منابع حدیثی شیعه آمده است.

با این توصیف، ضعف سندی برخی از این روایات از یک­سو، تأیید نشدن آنها به کمک قراین و شواهد از سوی دیگر، و تعارض آنها با یکدیگر، باعث بی اعتمادی به این روایات می­شود، و در نتیجه ما نمی­توانیم درباره نام سفیانی به صورت قاطعانه و قطعی، قضاوت کنیم.

آیا دانستن نام سفیانی، مفید است؟

البته دانستن نام سفیانی چندان ثمری دربر ندارد؛ چرا که او به هر نامی باشد، هم­نام­های فراوانی خواهد داشت و دانستن نام او به شناسایی دقیق او کمک نخواهد کرد. آنچه مهم است و در شناسایی او تأثير مهمی دارد، اقدامات سفیانی و حوادث مربوط به او و مختصات جغرافیایی حضور جبهه باطل است. از همین‌رو، پیشوایان دینی بیشتر به تبیین اقدامات او و محل حضور رهبر جریان باطل در عصر ظهور در منطقه شام و سوریه پرداخته­اند.

عبدالله بن ابی ­منصور گوید: از امام صادق عليه ‌السلام پرسیدم که نام سفیانی چیست؟ حضرت فرمودند:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ اسْمِ السُّفْيَانِيِّ فَقَالَ وَ مَا تَصْنَعُ‏ بِاسْمِهِ‏ إِذَا مَلَكَ كُوَرَ الشَّامِ الْخَمْسَ دِمَشْقَ وَ حِمْصَ وَ فِلَسْطِينَ وَ الْأُرْدُنَّ وَ قِنَّسْرِينَ فَتَوَقَّعُوا عِنْدَ ذَلِكَ الْفَرَج‏ ... .[5]

 از امام صادق علیه السلام درباره نام سفیانی پرسیدم و جواب داد: با نام او چکار داری؟ وقتی او مناطق پنج‌گانه شام شامل: دمشق، حِمص، فلسطین، اردن و قنّسرین را تصرف کرد، منتظر فرج (و امام عصر) باشید ... .

فتنه شام و سوریه تا ظهور ادامه پیدا خواهد کرد

لازم به ذکر است قبل از خروج سفیانی، منظقه شام آبستن حوادث و ناامنی های فراوان گردیده است. مستندات بسیاری بر حوادث شام، در سال‌های قبل از ظهور امام زمان بر این موضوع اشاره می‌کنند. مهم‌ترین آنها روایت جابر در کتاب «الغیبه» نعمانی، است که از امام محمّد باقر(ع) نقل می‌کند که فرمودند:

يَا جَابِرُ لَا يَظْهَرُ الْقَائِمُ حَتَّى يَشْمَلَ النَّاسَ بِالشَّامِ فِتْنَةٌ يَطْلُبُونَ الْمَخْرَجَ مِنْهَا فَلَا يَجِدُونَهُ وَ يَكُونُ قَتْلٌ بَيْنَ الْكُوفَةِ وَ الْحِيرَةِ قَتْلَاهُمْ عَلَى سَوَاءٍ وَ يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ.[6]

ای جابر! قائم ظهور نمی‌کند تا آنکه فتنه‌ای شام را فراگیرد و اهل شام به دنبال خلاص شدن از آنند؛ امّا راهی برای آن نمی‌یابند.

هرچند دایره و فعالیت دشمنان شیعه بیشتر در منطقه شام، گارش شده است اما بنا بر روایتی، خداوند متعال گروهی از شیعیان اهل شام را از شر خروج و همراهی با سفیانی استثناء کرده‌ است. امام علی علیه السلام، در این‌باره می‌فرمایند:

... يَخْرُجُ بِالشَّامِ فَيَنْقَادُ لَهُ أَهْلُ الشَّامِ إِلَّا طَوَائِفُ مِنَ الْمُقِيمِينَ عَلَى الْحَقِّ يَعْصِمُهُمُ اللَّهُ مِنَ الْخُرُوجِ مَعَه‏...[7]

... مردم شام از سفیانی اطاعت می‌کنند بجز پویندگان راه حق (شیعیان) که خداوند آنها را از شر خروج و همراهی با سفیانی حفظ می‌کند ... .

بی شک، طبق فرموده پیامبر، مصداق عبارت "طوائف من المقیمین علی الحق" در روایت مورد اشاره ، شیعیان و پیروان امیرالمومنین، علی بن ابیطالب، می باشند و در حال حاضر، تنها شیعیان منطقه شام، شیعیان لبنان و حزب الله، می باشد که ان شاء الله در هنگام خروج سفیانی، از شر همراهی و بیعت با لشکریان سفیانی و جبهه کفر و شیطان، در امان می مانند. همانطور که پیداست.

نسب سفیانی

قرآن كريم از بني‌اميه به عنوان الشجرة الملعونة تعبير كرده[8] و در احاديث فراواني تصريح شده كه منظور از شجرة ملعونۀ، بني‌اميه است.[9] در روايات مهدویت، نیز نقل شده است كه سفياني از سوي پدر به بني‌اميه و از سوي مادر به قبیله بنی كلب مي‌رسد، به عبارت دیگر، آخرین نسل شجره ملعونه در برایر آخرین ذخیره الهی از خاندان کوثر، صف آرایی خواهد کرد. چنانكه اميرمؤمنان علیه السلام مي‌فرمايد:

... هو من بني‌ أميّة، و أخواله كلب ... .[10]

... او از تبار بني‌اميه و دايي‌هايش از قبيلة كلب است ... .

سفیانی، از بطن هند جگرخوار است، چنانكه در احاديث فراوان از او به عنوان: إبن آكلة الأكباد ياد شده است.[11] و نیز در احاديث تأكيد شده كه او از تبار ابي‌سفيان است.[12]

روایات به چهار شکل به ظاهر متفاوت، از نسب سفیانی سخن گفته­اند:

1. سفیانی از قریش است

در منابع حدیثی اهل سنت، امام علی علیه السلام نقل شده است:

... و یکون بالوادی الیابس عدۀ عدیدۀ، فیقولون له یا هذا، ما یحل لک أن تضیع الاسلام ... فیقول: لست بصاحبکم. فیقولون ألست من قریش ... و یخرج راغباً فی الاموال.^[13]

... در وادی یابس، تعداد اندکی نزد سفیانی مي‌روند و به او می­گویند: سزاوار نیست که تو باعث از میان رفتن اسلام شوی ... او می­گوید: من امیر شما نیستم. آنها می­پرسند: آیا تو از قریش نیستی ... و او به طمع به چنگ آوردن ثروت خروج می­کند.

در منابع حدیثی شیعه، نیز نقل شده است:

... رجل من قریش، اخواله (من) کلب ... .[14]

... (سفیانی) مردی از قریش، که از سوی مادر به بنی کلب می رسد ...

2. سفیانی از بنی ­امیه است

امام علی علیه السلام می‌فرماید:

... قال الاحنف من أی قوم السفیانی؟ قال امیرالمؤمنین علیه­ السلام هو من بنی اُمیۀ ...^[15]

... یکی از اصحاب امام علی عليه ‌السلام به نام احنف از آن حضرت پرسید: سفیانی از کدام قبیله است؟ امام علی علیه السلام فرمود: او از بنی­امیه است ... .

و نیز در روایتی زرارۀ از امام جعفر الصادق علیه السلام چنین نقل می کند:

يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ إِنَّ فُلَاناً هُوَ الْأَمِيرُ وَ يُنَادِي مُنَادٍ إِنَّ عَلِيّاً وَ شِيعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ قُلْتُ فَمَنْ يُقَاتِلُ الْمَهْدِيَّ بَعْدَ هَذَا فَقَالَ: إِنَّ الشَّيْطَانَ يُنَادِي إِنَّ فُلَاناً وَ شِيعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ .[16]‏

ندا دهنده ایی از آسمان ندا می دهد: فلانی، امیر شما است و در مقابل، ندا دهنده دیگری ندا می دهد که علی علیه السلام و شیعیان او، نجات یافته هستند. پرسیدم: چه کسی بعد از این با امام مهدی علیه السلام می جنگد؟ فرمود: شیطان است که برای مردی از بنی امیه (سفیانی) ندی باطل را سر می دهد.

3. سفیانی از نسل ابوسفیان است

امام علی علیه السلام دراین­باره فرموده­اند:

يَخْرُجُ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ ... وَ هُوَ مِنْ‏ وُلْدِ أَبِي‏ سُفْيَان‏ ... .[17]

... فرزند زن جگر خوار (سفیانی) از وادی یابس، خروج می کند ... و او از فرزندان ابوسفیان است ...

شیخ طوسی در کتاب الغیبه از عمار یاسر، صصحابی پیامبر،  نقل می‌کند:

... وَ يَظْهَرُ ثَلَاثَةُ نَفَرٍ بِالشَّامِ كُلُّهُمْ يَطْلُبُ الْمُلْكَ رَجُلٌ أَبْقَعُ وَ رَجُلٌ أَصْهَبُ وَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِ أَبِي سُفْيَانَ ‏... .[18]

... در شام سه نفر بدنبال حکومت هستند؛ ابقع، اصهب، و مردی از تبار ابوسفیان ... .

قابل توجه اینکه فرزندان ابوسفیان پنج نفرند: عتبۀ، معاویۀ، یزید، عنبسۀ، و حنظلۀ.

4. سفیانی از نسل زن جگرخوار است

امام علي علیه السلام و امام صادق علیه السلام دراين‌باره فرمودند:

يَخْرُجُ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ ... .[19]

فرزند زن جگرخوار از وادی یابس قیام می­کند ... .

در این چهار دسته روایات، الفاظی که نسب او را بیان می­کنند، به ظاهر اختلاف دارند، اما همگی به یک حقیقت اشاره دارند؛ چرا که ابوسفیان از قریش و از خاندان بنی­امیه و زن جگرخوار نیز لقب هند، همسر ابوسفیان است. (هند، زن ابوسفیان در جنگ احد وقتی حمزه، عموی پیامبر به شهادت رسید، کوشید تا جگر حمزه را از فرط کینه به دندان بکشد) براین اساس، روایات اتفاق دارند که سفیانی از نسل ابوسفیان است. چنان که شهرت او به سفیانی مؤید این مطلب می باشد.

اما در مورد اينكه سفياني از نسل كدامين فرزند ابوسفيان است، اقوال مختلفي نقل شده است كه از آن جمله مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: از نسل خالد بن يزيد بن ابي‌سفيان، از نسل عتبة بن ابي‌سفيان، از نسل يزيد بن معاوية بن ابي‌سفيان، از طرف پدر از نسل ابي‌سفيان و از سوي مادر از نسل يزيد بن معاويه، از نسل معاویة بن ابی‌سفیان.

امام علی علیه السلام در نامه‌ای به معاویه بطور صریح ذکر می‌کند که سفیانی از فرزندان معاویه بن ابی سفیان می‌باشد:

يَا مُعَاوِيَة ... وَ أَنَ‏ رَجُلًا مِنْ‏ وُلْدِكَ‏ ... أَخْوَالُهُ مِنْ كَلْب‏ ... .[20]

ای معاویه ... مردی از نسل و فرزندان تو  ... و دایی های او از قبیله کلب ... .

شایان ذکر است، اسامی فرزندان ابوسفیان عبارتند از: عتبه، معاویه، یزید، عنبسه، و حنظله.

تعدد این روایات از یک­سو، و گزارش شدن آنها در منابع دست اول حدیثی از سوی دیگر، موجب اطمینان به مضمون آنها می­شود. از این­رو می­توان این مطلب را پذيرفت که سفیانی از نسل ابوسفیان (بنی امیه) و هند جگرخوار (بنی کلب) است. اما در مورد اينكه سفياني از نسل كدامين فرزند ابوسفيان است، اقوال مختلفي نقل شده است که مشهورترین آن این است که از نسل معاویه می باشد.

علت توجه روایات به نسب سفیانی

علت پرداختن روایات به نسب سفیانی، چیست؟ شاید علت طرح موضوع نسب سفیانی، توجه دادن افکار مسلمانان به این واقعیت باشد که روش سفیانی، همان روش ابوسفیان است و هم­چنان‌که ابوسفیان تمام تلاش خود را برای مقابله با پیامبر اکرم صلي ‌الله‌ عليه ‌و ‌آله به کار گرفت، او نیز برای شکست دادن امام مهدی عليه‌ السلام به هر کاری دست خواهد زد. پس مردمان عصر ظهور باید به این واقعیت توجه داشته باشند و از همکاری و همراهی با او بپرهیزند.

امام صادق علیه السلام در این خصوص فرموده­اند:

إِنَّا وَ آلُ أَبِي سُفْيَانَ أَهْلُ بَيْتَيْنِ تَعَادَيْنَا فِي اللَّهِ قُلْنَا صَدَقَ اللَّهُ وَ قَالُوا كَذَبَ اللَّهُ قَاتَلَ أَبُو سُفْيَانَ رَسُولَ اللَّهِ وَ قَاتَلَ مُعَاوِيَةُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ وَ قَاتَلَ يَزِيدُ بْنُ مُعَاوِيَةَ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ وَ السُّفْيَانِيُ‏ يُقَاتِلُ‏ الْقَائِم.[21]

ما و خاندان ابوسفیان، دو خانواده هستیم که به جهت خداوند با یکدیگر دشمنی کردیم. ما خداوند را تصدیق کردیم و آنها تکذیبش کردند. ابوسفیان با پیامبر ص جنگید و معاویه با علی بن ابی­طالب عليه ‌السلام و یزید با حسین بن علی عليه ‌السلام. سفیانی نیز با قائم عليه‌ السلام خواهد جنگید.

نکته پایانی

از مجموع آنچه ذکر شد، دریافت می شود که دانستن نام سفیانی چندان ثمری دربر ندارد؛ چرا که او به هر نامی باشد، همنام های فراوانی خواهد داشت و دانستن نام او به شناسایی دقیق او کمک نخواهد کرد. آنچه مهم است و در شناسایی او تأثير مهمی دارد، اقدامات سفیانی و حوادث مربوط به او و مختصات جغرافیایی حضور جبهه باطل است. از همین‌رو، پیشوایان دینی بیشتر به تبیین اقدامات او و محل حضور رهبر جریان باطل در عصر ظهور در منطقه شام و سوریه پرداخته اند. عبدالله بن ابی ­منصور گوید: از امام صادق عليه ‌السلام پرسیدم که نام سفیانی چیست؟ حضرت فرمودند:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ اسْمِ السُّفْيَانِيِّ فَقَالَ وَ مَا تَصْنَعُ‏ بِاسْمِهِ‏ إِذَا مَلَكَ كُوَرَ الشَّامِ الْخَمْسَ دِمَشْقَ وَ حِمْصَ وَ فِلَسْطِينَ وَ الْأُرْدُنَّ وَ قِنَّسْرِينَ فَتَوَقَّعُوا عِنْدَ ذَلِكَ الْفَرَج‏ ... .[22]

 از امام صادق علیه السلام درباره نام سفیانی پرسیدم و جواب داد: با نام او چکار داری؟ وقتی او مناطق پنج‌گانه شام شامل: دمشق، حِمص، فلسطین، اردن و قنّسرین را تصرف کرد، منتظر فرج (امام عصر) باشید ... .

البته در روایتی، خداوند متعال گروهی از شیعیان اهل شام را از شر همراهی با سفیانی استثناء کرده‌ است. امام علی علیه السلام، در این‌باره می‌فرمایند:

... يَخْرُجُ بِالشَّامِ فَيَنْقَادُ لَهُ أَهْلُ الشَّامِ إِلَّا طَوَائِفُ مِنَ الْمُقِيمِينَ عَلَى الْحَقِّ يَعْصِمُهُمُ اللَّهُ مِنَ الْخُرُوجِ مَعَه‏...[23]

... مردم شام از سفیانی اطاعت می‌کنند بجز پویندگان راه حق (شیعیان) که خداوند آنها را از شر خروج و همراهی با سفیانی حفظ می‌کند ... .

بی شک، طبق فرموده پیامبر، مصداق عبارت "طوائف من المقیمین علی الحق" در روایت مورد اشاره ، شیعیان و پیروان امیرالمومنین، علی بن ابیطالب، می باشند و در حال حاضر، تنها شیعیان منطقه شام، شیعیان لبنان و حزب الله، می باشد که ان شاء الله در هنگام خروج سفیانی، از شر همراهی و بیعت با لشکریان سفیانی و جبهه کفر و شیطان، در امان می مانند. همانطور که پیداست.

​-----------------------------

*دانش آموخته حوزه علمیه قم

منبع: فرهنگ نیوز

-----------------------------

پی نوشت و منابع:

[1] . شیخ صدوق، کمال ­الدین، ج 2، ص 557.