همه اشعار قیصر که تبدیل به موسیقی شدند

 

از جمله مطالب مهمی که در زمینه قلم و نوشته‌های قیصر امین‌پور می‌توان ذکر کرد تسلط و توانایی او در سرودن ترانه و تصنیف است که گاه این سروده‌ها با همراهی یک صدای خاص و موسیقی یک آهنگساز زبده توانسته‌اند در بین مردم جایگاه خاصی پیدا کند.

 

قیصر در بعضی از موارد بر روی ملودی یک آهنگسازی شعر گذاشته‌ و گاهی خواننده یا آهنگسازی از بین اشعارش کاری را انتخاب کرده و بر روی آن موسیقی گذاشته است، کارهای نظیر «بوی باران‌» و «به یادت» با صدای محمد اصفهانی، «شبان عاشق» با صدای علیرضا افتخاری، «لاله پرپر» با صدای حسام‌الدین سراج و... از میان کسانی که این اواخر و در زمان حیات شاعر اقبال همکاری با قیصر امین‌پور را داشتند نام و کار یک خواننده و آهنگساز جوان چشم‌نوازی می‌کند. پیام حصیری که تنها یکی از اشعار وی را با موسیقی اجرا کرده است و همین یک قطعه هم توانست در میان آثار موسیقی مطرح این روزها جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. آنچه در ادامه می‌خوانید مروری است بر ترانه‌های قیصر امین‌پور و آلبوم‌هایی که با اشعار او منتشر شده است.

 

گریه بی‌بهانه/ حسام‌الدین سراج

 

حال و هوای این کار با دیگر کارهای کلاسیک سراج کمی متفاوت است. در اول این آلبوم آهنگ معروف «ملکا» قرار دارد که برای خیلی از ما خاطره‌انگیز است. یکی دیگر از تصنیف‌های زیبای این آلبوم تصنیف «بلای عشق» است. تکرار جمله‌هایی آهنگین و هم‌قافیه مثل «که دل شد مبتلای او/ فدای او» اثر را بسیار زیبا کرده است و این تأثیر انتخاب شعر خوب بر زیبایی کارهای سراج را نشان می‌دهد. در این آلبوم سه قطعه آواز هم وجود دارد که همگی بر روی اشعار قیصر امین‌پور اجرا شده است. علت اصلی‌اش هم این است که ضبط آوازها با فوت قیصر مصادف بوده و سراج خواسته تا یاد این دوست قدیمی‌اش را در این آلبوم زنده نگه دارد.

 

سر زد به دل دوباره غم کودکانه ای

آهسته می تراود از این غم ترانه ای

باران شبیه کودکی ام پشت شیشه هاست

دارم هوای گریه خدایا بهانه ای!

باران! باران! دوباره باران! باران!

باران! باران! ستاره باران! باران!

ای کاش تمام حرفها شعر تو بود

باران! باران! بهار! باران! باران!

 

نیلوفرانه/ علیرضا افتخاری

 

هر کس که آلبوم‌های نیلوفرانه را می‌شنود، پیش از هر چیز شعرهای قیصر امین‌پور است که بر دلش می‌نشیند. آلبوم «نیلوفرانه» علیرضا افتخاری اولین آلبومی بود که با اشعاری از قیصر امین‌پور منتشر شد و موفقیت بسیاری هم کسب کرد و از جمله موفق‌ترین آلبوم‌های علیرضا افتخاری به شمار می‌آید. کل آلبوم «نیلوفرانه» شامل آثاری بود تقدیم به حضرت مهدی(عج) که معروف‌ترین آن قطعه «یارا یارا» بود. موسیقی این آلبوم ساخته عباس خوشدل بود و فریدون شهبازیان هم در این کار نقش مهمی داشت. این آلبوم اوایل دهه 70 منتشر شد و طبق آمار یکی از پرفروش‌ترین آلبوم‌های موسیقی است که تا امروز در ایران پخش شده است. همکاری قیصر امین‌پور با علیرضا افتخاری و عباس خوشدل، از «نیلوفرانه 1» آغاز شد و «نیلوفرانه 2» و «شبان عاشق» نیز ادامه داشت.

 

خدایا عاشقان را با غم عشق آشنا کن

ز غمهای دگر غیر از غم عشقت رها کن

تو خود گفتی که در قلب شکسته خانه داری

شکسته قلب من جانا به عهد خود وفا کن

 

خدایا بی پناهم

ز تو جز تو نخواهم

اگر عشقت گناه است

ببین غرق گناهم

دو دست دعا فرا برده ام به سوی آسمانها

که تا پر کشم به بال غمت رها در کهکشانها

 

آبروی آب/  بامداد فلاحتی

 

در این مجموعه که بر روی منتخبی از شعرهای مرحوم قیصر امین‌پور ساخته شده است، سعی در آن شده که فضا و احساس موجود در اشعار حفظ و در قالب موسیقی بیان شود تا بتواند ارتباط بهتری با شنونده برقرار کند. فضای صادقانه و صمیمی اشعار، موسیقی صادقانه‌ای را طلب می‌کند که به ماهیت شعرها لطمه‌ای وارد نسازد و همه تلاش آهنگساز، خواننده و گروه هم‌نوازان نفیر نیز در این راستا بوده است. شاهین شهبازی با تار و سه تار، مرتضی صنایعی بانی، روشنک نوری با سنتور و... از نوازندگان این آلبوم هستند و رضا مهدوی نیز مدیریت تولید این اثر را برعهده داشته است.

 

ما را به حال خود بگذارید و بگذرید

از خیل رفتگان بشمارید و بگذرید

اکنون که پا به روی دل ما گذاشتید

پس دست بر دلم مگذارید و بگذرید

تا داغ ما کویر دلان تازه تر شود

چون ابری از سراب ببارید و بگذرید

پنهان در آستین شما برق خنجر است

دستی از آستین به درآریدو بگذرید

 

دوستت دارم/ ناصر عبداللهی

 

آلبوم دوستت دارم روح تازه‌ای به موسیقی پاپ بخشید و علاقه‌مندان زیادی را شیفته صدای خود ساخت، صدایی دلنشین و گوش‌نواز. بی‌شک بر هیچ‌یک از دوستارانش پوشیده نیست که ناصر ترانه‌ای نخواند جز ترانه‌های دلش، چه آن هنگام که ناصریا را می‌خواند و چه آن هنگام که ارادت خویش را به ائمه اطهار علیهم‌السلام ابراز می‌داشت. یا فاطمه بنت نبی و محمدجان اوج ارادت خالصانه اوست. ناصر عبداللهی در برهه‌ای از زمان که شعر مذهبی تنها در مداحی‌ها و مجالس دینی شکل می‌گرفت یا اگر ترانه‌ای خوانده می‌شد به دلیل سطحی بودن و فاقد کیفیت لازم بودن در محاق می‌ماند با ترانه‌های (یا فاطمه) و (محمدجان) ژانر جدیدی را به موسیقی پاپ اضافه کرد که نه تنها شعاری و سطحی و ساده‌انگار نبود، بلکه برعکس جذاب و شنیدنی و تأثیرگذار هم بود و بدین‌گونه خیل عظیمی از این سبک و سیاق بهره گرفتند و موسیقی پاپ ایرانی متناسب با اهداف اسلامی گام‌های بلندی برداشت. ترانه آهنگ سربلند از آلبوم دوستت دارم را قیصر امین پور سروده است. همان ترانه‌ای که اینگونه آغاز می‌شود: سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم...

 

سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم

 

ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم

 

چو گلدان خالی لب پنجره

 

پر از خاطرات ترک‌خورده‌ایم

 

اگر داغ دل بود، ما دیده‌ایم

 

اگر خون دل بود، ما خورده‌ایم

 

اگر دل دلیل است، آورده‌ایم

 

اگر داغ شرط است، ما برده‌ایم

 

اگر دشنۀ دشمنان، گردنیم

 

اگر خنجر دوستان، گُرده‌ایم

 

آلبوم راز پرواز/ سینا سرلک

 

این آلبوم شامل 10 قطعه در دستگاه‌های شور، چهارگاه، همایون، دشتی و ماهور است که 6 قطعه از آن براساس اشعاری از قیصر امین‌پور و 4 قطعه با اشعاری از امینی، مشفق کاشانی و ساعد باقری ساخته شده است. تمامی شعرهای این مجموعه توسط شورای شعر مرکز موسیقی صدا و سیما انتخاب شده‌اند و احمدعلی راغب بر روی آنها آهنگسازی و سینا سرلک نیز اجرا کرده است.

 

من همسفر شراب از زرد به سرخ

من همره اضطراب از زرد به سرخ

 

یک روز به شوق هجرتی خواهم کرد

چون هجرت آفتاب از زرد به سرخ

 

فاصله/ محمد اصفهانی

 

نقش شعر در موفقیت یک آلبوم به اندازه صدای خواننده مهم و پررنگ است. در این آلبوم ترانه‌های قیصر امین‌پور، ترانه مکرم، علی معلم دامغانی، افشین یداللهی،‌مرجان محمدی و عبدالجبار کاکایی هستند که زمینه‌ای شده‌اند برای خلق قطعات، در این میان امین‌پور و معلم دامغانی که از اساتید ترانه‌سرایی ایران بودند و هستند، به لحاظ معنایی ترانه‌هایی برای این آلبوم سروده‌اند که به «فاصله» ارج و قربی والا داده است.

 

به یادت داغ بـر دل مـی نشانـم

ز دیده خون به دامن می فشانم

چو نــی گر نالم از سوز جـدایـی

نیستان را به آتش می کشانم

به یادت ای چـراغ روشـن مـن

ز داغ دل بسوزد دامـن مـن

ز بس در دل گل یادت شکوفاست

گرفتـه بـوی گـل پیــراهن مـن

همه شب خواب بینم خواب دیدار

دلـی دارم دلـی بـی تـاب دیدار

تو خورشیدی و من شبنم چه سازم؟

نه تـاب دوری و نه تاب دیــدار

 

تنها تو می‌مانی/ علیرضا افتخاری

 

این آلبوم به آهنگسازی امیر رحیمی آذر و علی خشتی‌نژاد با صدای علیرضا افتخاری است که کاوه سروریان تنظیم قطعات را برای ارکستر سازهای زهی و ایرانی برعهده داشته است. قطعات این آلبوم شامل خسته‌ام از این کویر و تنها تو می‌مانی با شعری از قیصر امین‌پور، پنهان، نیاز و طوفان با شعری از سیمین بهبهانی، تشنه درد براساس اشعاری از رهی معیری، عمر آن بود از سرودهای عماد خراسانی و زبان نگاه با شعری از هوشنگ ابتهاج است که با صدای افتخاری اجرا شده‌اند. در ارکستراسیون این اثر از قابلیت‌های گسترده سازهای زهی در رجیسترهای مختلف استفاده شده است.

 

خسته ام از این کویر ، این کویر کور و پیر

 

این هبوط بی دلیل ، این سقوط ناگزیر

 

آسمان بی هدف ، بادهای بی طرف

 

ابرهای سر به راه ، بیدهای سر به زیر

 

ای نظاره ی شگفت ، ای نگاه ناگهان

 

ای هماره در نظر ، ای هنوز بی نظیر !

 

آیه آیه ات صریح ، سوره سوره ات فصیح

 

مثل خطی از هبوط ، مثل سطری از کویر

 

مثل شعر ناگهان ، مثل گریه بی امان

 

 مثل لحظه های وحی ، اجتناب ناپذیر

 

ای مسافر غریب ، در دیار خویشتن

 

فریاد هجران/ ارکستر سمفونی تهران

 

ارکستر سمفونیک تهران به رهبری «منوچهر صهبایی» سال 89 پیش در تالار وحدت به مناسبت ارتحال امام خمینی(ره) به اجرای برنامه پرداخت. در این کنسرت که با عنوان «فریاد هجران» به مناسبت بیستمین سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) در تالار وحدت برگزار شد، ارکستر سمفونیک تهران به رهبری «منوچهر صهبایی» با همراهی گروه کر دفتر موسیقی ارشاد و خوانندگی «عبدالحسین مختاباد» به روی صحنه آمدند. با اشاره دست «صهبایی»، ارکستر بخش اول پوئم سمفونی روح‌الله را با عنوان «هبوط» براساس شعری از قیصر امین‌پور را که بازگوکننده حضور امام خمینی(ره) و اتفاق بزرگ سال 57 بود را اجرا کرد.

 

پس از آن ارکستر موومان دوم را با نام «قیام» با تم اصلی «الله اکبر» نواخت این موومان قیام مردم در انقلاب تاریخ‌ساز را به تصویر می‌کشید که به گفته «بهزاد عبدی» آهنگساز این اثر در این قسمت تلاش بر کولاژ شعارهای انقلابی نبوده بلکه تنها از آنها یاد شده است. در ادامه این قطعه ارکستر با اجرای تمی از قطعه «از خون جوانان وطن لاله دمیده» یاد شهدای انقلاب را زنده کرد و با اجرای بخش پایانی که نوایی از قطعه «خمینی این امام بود» ارکستر ورود امام(ره) به تهران را جشن گرفت.

 

اول آبی بود این دل، آخر اما زرد شد

 

آفتابی بود، ابری شد، سیاه و سرد شد

 

آفتابی بود، ابری شد، ولی باران نداشت

 

رعد و برقی زد ولی رگبار برگ زرد شد

 

صاف بود و ساده و شفاف، عین آینه

 

آه، این آیینه کی غرق غبار و گرد شد؟

 

هر چه با مقصود خود نزدیک‌تر می‌شد، نشد

 

هر چه از هر چیز و هر ناچیز دوری کرد، شد

 

هر چه روزی آرمان پنداشت، حرمان شد همه

 

هر چه می‌پنداشت درمان است، عین درد شد