فاصله بین سفیانی در سوریه تا قیام امام عصر از مکه/ حوادث سوریه قبل از خروج سفیانی/ فرق بین ظهور، قیام و خروج امام عصر

گروه معارف رجانیوز- مصطفی امیری*: نشانه‌های ظهور از جذاب‌ترین و پرطرفدارترین بخش‌های معارف مهدوی است. اختصاص بخش عمده‌ای از روایات مهدویت به این موضوع، بهترین گواه بر این مسئله است. این جذابیت از سویی باعث افزایش اقبال عمومی به این مسئله و در نتیجه اصل اندیشه مهدویت می‌شود، اما از سوی دیگر، افزون بر ایجاد زمینه مناسب برای ورود خرافات، طمع شیادان را برای جعل و تحریف روایات را، دو چندان می‌کند. از این‌رو، نظر به فقدان پژوهش‌های مستند در این زمینه، شایسته است با انجام تحقیقات مبتنی بر اصول و قواعد فهم حدیث و با جداسازی احادیث صحیح از ضعیف و مطالب مستند از غیرمستند، علاوه بر پالایش معارف مهدویت از خرافات، زمینه‌های سوءاستفاده از این موضوع نیز، از میان برداشته شود.

در سلسله مقالات مباحث مهدویت، تلاش خواهد شد كه با اعتماد به روایات و احادیث اسلامی، تصویری کامل، منسجم و معقول از نشانه های حتمی ظهور و رخدادهای مرتبط، ارائه شود. کم‌ترین نتیجه این تلاش، این است که محققان خواهند توانست در خصوص مباحث مهدویت، مطالب مستند را از مطالب غیرمستند تمیز بدهند و در مقام قضاوت و تحلیل، از استناد به مطالب غیرمستند بپرهیزند.

در مقاله ششم، به وجوب فقهی شناخت نشانه های حتمی ظهور، اشاره شد. و در مقاله هفتم، به این پرسش، پاسخ داده شد که آیا در نشانه های ظهور و بخصوص در نشانه های حتمی ظهور از جمله یمانی، سفیانی و ...، امکان بداء، تغییر و بلکه عدم وقوع، مطرح است یا نه؟ و در مقاله هشتم، به اهمیت فراوان جایگاه شورش سفیانی به عنوان بزرگترین دشمن امام عصر و اولین نشانه حتمی ظهور، که به نوعی تمام علائم حتمی ظهور با این نشانه در ارتباط هستند، پرداخته شد و به این نکته مهم، اشاره گردید که یکی از اساسی‌ترین اهداف قیام سفیانی، حمله به مناطق شیعه‌ نشین، کشتار شیعیان و حمله به مراکز مقدسه شیعه در کشور عراق، است. 

 تأثير این رخداد عظیم در کیان تشیع و تهدیدی که از ناحیه سفیانی متوجه شیعیان جهان می‌شود، بررسی ابعاد این ماجرا و آگاهی از زوایای مختلف آن را ضروری می‌نماید. و در مقاله نهم به معرفی اولین نشانه حتمی ظهور، سفیانی و ابعاد گسترده این رخداد و ارتباط آن با حوادث کشور سوریه در آخرالزمان و منطقه شام، پرداختیم.

و در مقاله دهم، به این پرسش، پاسخ داده خواهد شد که آیا سفیانی، نماد است یا حقیقت؟ به عبارت دیگر، می توان به سفیانی به عنوان نماد تفکر حاکم و جریان مخالف شیعه نگریست؟ و یا در عین حال اینکه در گستره جهان اسلام، یه تفکر ضد شیعی قلمداد میشود، هیچ استبعادی ندارد که رهبر این جریان، شخصی واحد و از خاندان ابوسفیان باشد. در مقاله یازدهم، به تبیین ویژگی های شخصی، جسمانی و اوصاف شخصی بزرگترین دشمن امام عصر، خواهیم پرداخت.

در مقاله دوازدهم، به دین، مذهب و گرایش سفیانی به دنیای غرب و پیمان مشترک نظامی سفیانی با تمدن غرب اشاره شد. در مقاله سیزدهم، به زمان خروج سفیانی در سال ظهور امام مهدی، و قیام یمانی و خراسانی نیز اشاره گردید و برای اولین بار به معنای صحیح و تفسیر خروج همزمان این سه جریان (خراسانی از ایران و یمانی از یک سو و سفیانی در سوی دیگر) در گستره جهان اسلام، اشاره شد.

اکنون به فاصله بین سفیانی در سوریه تا قیام امام عصر از مکه و نیز فرق بین ظهور، قیام و خروج امام عصر، پرداخته خواهد شد. و دیدگاه های مختلف، نقد و بررسی می شود. در ضمن این مباحث، حوادث سوریه قبل از خروج سفیانی نیز ذکر خواهد شد.

دیدگاه ها در فاصله خروج سفیانی و ظهور امام مهدی

بدون تردید، برای خروج سفیانی از منطقه شام و سوریه، سال دقیق و مشخصی را نمی­توان تعیین کرد؛ چرا که به دلیل پیوستگی این حادثه با ظهور امام مهدی عليه‌ السلام، تعیین زمان برای خروج سفیانی از سوریه، به تعیین وقت برای ظهور امام مهدی عليه ‌السلام خواهد انجامید. اما زمان این رخداد از برخی جهات به صورت مجمل، بیان شده است. از جمله، تصریح شده است که سفیانی از منطقه شام، خروج خواهد کرد. به عبارت دیگر، خروج سفیانی، از مرز بین کشورهای سوریه- اردن (وادی یابس) در استان درعا، در ماه رجب رخ خواهد داد که بعد از آن، ظهور امام عصر، در ماه رمضان اتفاق خواهد افتاد.

تصویر فوق[1]، خروج های مختلف سفیانی را در سوریه، قبل از حمله به عراق، را ترسیم می کند.

سفیانی بعد از کسب حمایت رومی ها (و به تعبیر روایت: و فی عنقه صلیب)، حرکت و خروج اش را از جنوب سوریه، استان درعا و منطقه وادی یابس (حوران) در جنوب غربی سوریه و شمار اردن، جایی که کمربند امنیتی یهودی ها، محسوب می شود، آغاز خواهد کرد. منطقه درعا، در اقصی جنوب کشور سوریه واقع می‌باشد که از شمال به استان دمشق، از جنوب به کشور اردن و از مغرب به استان قنیطره، تحت اشغال اسرائیل، ختم می شود.

در کتاب الغیبه شیخ طوسی نقل شده است که سفیانی قبل از خروج از وادی یابس (منطقه درعا در سوریه) ابتدا به روم (غرب) رفته و با حمایت رومی ها (دنیای غرب)، وارد منطقه شام و سوریه خواهد شد.

يُقْبِلُ السُّفْيَانِيُّ مِنْ بِلَادِ الرُّومِ مُنْتَصِراً فِي عُنُقِهِ صَلِيبٌ وَ هُوَ صَاحِبُ الْقَوْمِ.[2]

سفیانی در حالیکه رهبری قومی را بر عهده دارد مانند شخص نصرانی و صلیب به گردن، از بلاد روم می‌آید.

آنگاه عزم خویش را برای تسلط بر مناطق پنج گانه شام، جزم کرده و به مدت شش ماه برای تسلط بر این مناطق در سوریه با مخالفین و معارضین داخلی، می جنگد و سپس عازم منطقه قرقیسیا در نزدیکی شهر دیرالزور سوریه می شود. زیرا، ترک ها از قبل به این مناطق، لشکرکشی کرده و بخشی های از شرق سوریه را اشغال کرده اند. آنگاه بعد از پیروزی نسبی در سوریه، به سمت حمله به عراق و کوفه و نجف، برنامه ریزی می کند. و همزمان لشکری را نیز به سمت عربستان و مشخصا مکه و مدینه، اعزام خواهد کرد.

حوادث سوریه قبل از خروج سفیانی

امام باقر علیه السلام، تمام مطالب فوق را در ضمن حدیثی به اجمال، بیان میفرمایند که البته جزئیات خروج سفیانی از سوریه  و حمله به عراق و عربستان، در احادیث و روایات دیگری، به تفصیل بیان شده است:

ثُمَّ يَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِكَ عَلَى ثَلَاثِ رَايَاتٍ رَايَةِ الْأَصْهَبِ وَ رَايَةِ الْأَبْقَعِ وَ رَايَةِ السُّفْيَانِيِّ فَيَلْتَقِي السُّفْيَانِيُّ بِالْأَبْقَعِ فَيَقْتَتِلُونَ فَيَقْتُلُهُ السُّفْيَانِيُّ وَ مَنْ تَبِعَهُ ثُمَّ يَقْتُلُ الْأَصْهَبَ ثُمَّ لَا يَكُونُ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا الْإِقْبَالَ نَحْوَ الْعِرَاقِ يَمُرُّ جَيْشُهُ بِقِرْقِيسِيَاءَ فَيَقْتَتِلُونَ بِهَا فَيُقْتَلُ بِهَا مِنَ الْجَبَّارِينَ مِائَةُ أَلْفٍ وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَة ... فَبَيْنَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ أَقْبَلَتْ رَايَاتٌ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ وَ تَطْوِي الْمَنَازِلَ طَيّاً حَثِيثاً وَ مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ ... .[3]

... در اين زمان سه پرچم (سپاه) در مقابل هم مى‏ايستند: سپاه اصهب، ابقع، سفيانى. در ابتدا سفيانى با ابقع مى‏جنگد و او و همراهانش را كشته و به دنبال آن اصهب را هلاك مى‏كند. پس از آن تمام هم و غم سفیانی حمله به عراق است. سپاهيانش را به قرقيسيا مى‏رساند و در آنجا هم به جنگيدن مى‏پردازد. در اين جنگ صد هزار نفر از جباران و ستمگران كشته مى‏شوند. پس از آن سفيانى سپاهى را به سوى كوفه گسيل مى‏دارد ...  و در این میان و در هنگام حمله سفیانی به عراق، لشکریانی از خراسان (ایران) برای دفه حمله سفیانی، به سرعت عازم عراق و کوفه خواهند شد که در میان آنها، اصحاب قائم و امام عصر نیز حضور دارند ... .

البته قبل از خروج سفیانی در سال فرد قمری، بایستی سلسله حوادثی در سوریه، رخ دهد که فراز ابتدایی روایت فوق، حوادث قبل از خروج سفیانی را به ترتیب و به نقل از امام باقر در کتاب الغیبۀ نعمانی، بدین ترتیب، ذکر می کند:

... وَ تُخْسَفُ‏ قَرْيَةٌ مِنْ قُرَى الشَّامِ تُسَمَّى الْجَابِيَةَ وَ تَسْقُطُ طَائِفَةٌ مِنْ مَسْجِدِ دِمَشْقَ الْأَيْمَنِ ... وَ مَارِقَةٌ تَمْرُقُ مِنْ نَاحِيَةِ التُّرْكِ وَ يَعْقُبُهَا هَرْجُ الرُّومِ وَ سَيُقْبِلُ إِخْوَانُ التُّرْكِ حَتَّى يَنْزِلُوا الْجَزِيرَةَ وَ سَيُقْبِلُ مَارِقَةُ الرُّومِ حَتَّى يَنْزِلُوا الرَّمْلَةَ فَتِلْكَ السَّنَةُ يَا جَابِرُ فِيهَا اخْتِلَافٌ كَثِيرٌ فِي كُلِّ أَرْضٍ مِنْ نَاحِيَةِ الْمَغْرِبِ فَأَوَّلُ أَرْضٍ تَخْرَبُ أَرْضُ الشَّامِ ...[4]

... و زلزله ای در منطقه جابیه دمشق در سوریه، رخ خواهد داد و بخشی از مسجد اموی دمشق، تخریب خواهد شد ... آنگاه خروج کنندگانی از جانب ترکها، خروج خواهند کرد و فتنه و قتل رومی ها را فراخواهد گرفت. برادران ترکها، نیروهایی نظامی خویش را در جزیره سوریه ادامه می دهند (الجزیره سوریه به مناطق متصل به مرز عراق اعم از الحسكة و دير الزور و الرقة در شرق سوریه، اطلاق می شود). و خروج کنندگانی از رومیان هم در رمله (اشدود فلسطین اشغالی) نیروی نظامی پیاده می کنند ... .

بنابراین، ترتب حوادث قبل از خروج سفیانی از کتاب الغیبۀ نعمانی به نقل از امام باقر، به این ترتیب، خواهد بود:

1. تخسف‏ قرية من قرى الشام تسمى الجابية و تسقط طائفة من مسجد دمشق الأيمن

2. و مارقة تمرق من ناحية الترك

3. و يعقبها هرج الروم

4. و سيقبل إخوان الترك حتى ينزلوا الجزيرة

5. و سيقبل مارقة الروم حتى ينزلوا الرملة

6. فتلك السنة يا جابر فيها اختلاف كثير في كل أرض من ناحية المغرب

7. فأول أرض تخرب أرض الشام

8. ثم يختلفون عند ذلك على ثلاث رايات راية الأصهب و راية الأبقع و راية السفياني فيلتقي السفياني بالأبقع

9. فيقتتلون فيقتله السفياني و من تبعه ثم يقتل الأصهب

10. ثم لا يكون له همة إلا الإقبال نحو العراق

11. يمر جيشه بقرقيسياء فيقتتلون بها فيقتل بها من الجبارين مائة ألف

12. و يبعث السفياني جيشا إلى الكوفة و عدتهم سبعون ألفا فيصيبون من أهل الكوفة قتلا و صلبا و سبيا

13. فبينا هم كذلك إذ أقبلت رايات من قبل خراسان و تطوي المنازل طيا حثيثا و معهم نفر من أصحاب القائم.

ترتیب نشانه های حتمی ظهور

بعد از اینکه، سفیانی در ماه رجب سال فرد قمری، خروج می‌کند، یمانی و خراسانی، نیز قیام می‌کنند؛ سپس در جمعه شب قدر ماه رمضان سال زوج قمری، ندای آسمانی شنیده می‌شود و ظهور امام عصر (پایان عصر غیبت کبری)، رخ می دهد، و امکان ارتباط خاص و مستقیم امام عصر تنها برای معتمدین و نائیان خاص امام عصر همچون نفس زکیه، امکان پذیر خواهد بود و در ماه ذی الحجۀ، قتل نفس زکیه اتفاق می‌افتد و حدود سه ماه بعد از ظهور و ندای آسمانی، حادثه خسف و فرورفتن لشکر سفیانی در بیداء بین مکه و مدینه، همه جهانیان را متعجب می سازد و آنگاه، سه ماه و هفده روز بعد از ندای آسمانی، واقعه شریف قیام (قیام و خروج) امام مهدی علیه السلام در شنبه عاشورای ماه محرم سال فرد قمری، برای تمام جهانیان رخ می‌دهد.

البته دو مبنا و دو دیدگاه درباره ظهور و قیام (خروج) امام مهدی علیه السلام وجود دارد. و در این نوشتار، ترتیب نشانه های حتمی ظهور، بر اساس دیدگاه دوم، ذکر گردید. لکن در واقع، سوالی که مطرح است: آیا واقعا بین ظهور و قیام امام عصر، تفاوتی زمانی وجود دارد؟ همین سوال، منشا اختلاف و پیدایش دو دیدگاه در فاصله بین نشانه های حتمی و قیام امام عصر، گردیده است.

اکنون و به تفصیل، اقوال مختلف درباره زمان و ترتیب نشانه های حتمی ظهور و قیام امام مهدی، سخن خواهیم گفت و به تفاوت دیدگاه و نظرات، اشاره خواهیم کرد و اثبات میشود که با توجه به مجموعه احادیث، دیدگاه دوم مبنی بر وجود تفاوت زمانی بین ظهور و قیام امام عصر صحیح، می باشد.

دیدگاه اول: بین ظهور و قیام امام عصر، تفاوتی نیست

اگر بر این مبنا باشیم که بین ظهور و خروج (قیام) امام مهدی علیه‌السلام، تفاوتی وجود ندارد. نتیجه می گیریم 6 ماه قبل از ظهور و خروج (قیام) حضرت، سفیانی و یمانی و خراسانی، در ماه رجب، به عنوان نشانه های حتمی، در دو جبهه مقابل، قیام خویش را آغار خواهند کرد. زیرا سفیانی و یمانی و خراسانی، در ماه رجب، خروج می کنند و ظهور و قیام امام عصر نیز در ماه محرم می باشد. و فاصله بین خروج سفیانی و ظهور (قیام) امام عصر، 6 ماه فاصله است.

طرفداران این دیدگاه، که بین ظهور و قیام حضرت تفاوتی قائل نشده اند، و به روایاتی استدلال، می کنند، از جمله:

امام جعفر صادق علیه‌السلام در روایت معتبر فرموده اند که سفیانی، در ماه رجب، خروج می کند:

مِنَ الْأَمْرِ مَحْتُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیسَ بِمَحْتُومٍ وَ مِنَ‏ الْمَحْتُومِ‏ خُرُوجُ‏ السُّفْیانِی‏ فِی‏ رَجَبٍ‏.[5]

خروج سفیانی از نشانه های حتمی و قطعی است و در ماه رجب روی خواهد داد.

از طرفی، طبق روایتی از امام باقر علیه‌السلام، سفیانی در سال ظهور امام مهدی، خروج می کند:

السُّفْیانِی وَ الْقَائِمُ فِی سَنَةٍ وَاحِدَة.[6]

سفیانی و قائم هر دو در یک سال، نمایان می‌شوند.

از طرف دیگر، طبق روایت ذیل، سفیانی، یمانی و خراسانی در یک سال و یک ماه و یک روز، اعلام خروج می کنند. امام باقر علیه‌السلام در این‌باره فرموده اند:

خُرُوجُ الثَّلَاثَةِ السُّفْیانِی وَ الْخُرَاسَانِی وَ الْیمَانِی فِی سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِی شَهْرٍ وَاحِدٍ فِی یوْمٍ وَاحِدٍ وَ لَیسَ فِیهَا رَایةٌ أَهْدَى مِنْ رَایةِ الْیمَانِی لِأَنَّهُ یدْعُو إِلَى الْحَق.[7]

قیام سفیانی، یمانی و خراسانی، در یک سال، یک ماه و یک روز خواهد بود که هدایت یافته ترین پرچم، پرچم یمانی است زیرا که به حق دعوت می کند.

از مجموعه روایات فوق، یمانی و سفیانی، در ماه رجب سال ظهور، قیام خویش را آغاز خواهند کرد. و چون حضرت در ماه محرم، ظهور و قیام میفرمایند، بنابراین بین قیام سفیانی و یمانی و ظهور حضرت، تنها 6 ماه فاصله است. همانطور که ذکر شد، طبق این دیدگاه، بین ظهور و قیام امام عصر، تفاوتی نیست.

اما در واقع بنظر می رسد این قول صحیح نمی باشد که در ادامه، علل نادرستی این دیدگاه، شرح داده خواهد شد.

صرفنظر از اینکه، در ادامه اثبات خواهد شد که بین ظهور و قیام امام عصر، تفاوت و فاصله زمانی وجود دارد، دیدگاه اول، با مشکل اساسی نیز روبرو خواهد بود و آن اینکه: 

دیدگاه دوم: بین ظهور و قیام (خروج) حضرت، فاصله زمانی و تفاوت، وجود دارد

بدین صورت که امام عصر در ماه رمضان و در شب قدر (23 ماه رمضان)، ظهور می فرمایند و آنگاه در عاشورای ماه محرم قیام (خروج) علنی خویش را به عموم جهانیان اعلام می فرمایند. طبق این مبنا، از آنجا که سفیانی در ماه رجب خروج می کند و حضرت 15 ماه بعد (به مدت حمل ناقه) در ماه رمضان، ظهور می فرمایند. و سپس در دهم عاشورا ماه محرم، قیام و خروج خویش را به جهانیان اعلام می کنند؛ پس بین خروج سفیانی و خروج (قیام) امام مهدی علیه السلام، حدود 18 ماه و 17 روز فاصله است. (15 ماه + 3 ماه و 17 روز).

بنابراین، ابتدا سفیانی در ماه رجب سال فرد قمری، خروج می کند و بعد امام مهدی علیه السلام هم در جمعه شب قدر ماه رمضان سال زوج قمری، ظهور (به معنای پایان عصر غیبت کبری) می فرمایند و امکان ارتباط خاص و مستقیم امام عصر تنها برای معتمدین و نائیان خاص امام عصر همچون نفس زکیه، امکان پذیر خواهد بود و در نهایت در  شنبه عاشورای ماه محرم سال فرد قمری، خروج و قیام علنی امام مهدی برای تمام جهانیان، اتفاق خواهد افتاد.

البته ظهور امام عصر در ماه رمضان  و بعد از ندای آسمانی، نه به معنای آشکار شدن عادی و همگانی برای همه، بلکه زندگی امام عصر در فاصله بین ظهور و قیام، همچون وضعیتی شبیه دوران غیبت صغری خواهد بود. و آنچه در لسان عموم به ظهور امام عصر و حضور عمومی حضرت، تعبیر میشود در واقع، در لسان احادیث، همان قیام امام عصر در ماه محرم در مکه و از کنار کعبه، خواهد بود.

طرفداران این دیدگاه، که بین ظهور و قیام حضرت تفاوت زمانی قائل شده اند، به روایات متعددی، استدلال، می کنند:

در روایتی از امام صادق، چنین نقل شده است، امام عصر، بعد از ندای آسمانی در ماه رمضان، ظهور، و در عاشورا، قیام علنی می نمایند:

إِنَّ الْقَائِمَ يُنَادَى باسْمُهُ لَيْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ وَ يَقُومُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ يَوْمَ قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِي‏.[8]

قائم در شب 23 ماه رمضان به نامش، ندا داده میشود و در روز عاشورا قیام می کنند.

و در روایتی دیگر از امام رضا، نیز مضمون حدیث فوق، تکرار شده است.[9]

و نیز از امام صادق در کتاب الغیبۀ نعمانی، مشابه آن روایت شده است:

... يَقُومُ الْقَائِمُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ.[10]

... قائم (حضرت مهدى علیه‌السلام) در روز عاشورا كه روز شهادت سید الشهدا علیه‌السلام است، قیام مى‏كنند.

در کتاب الارشاد شیخ مفید از امام صادق، با تفصیل بیشتری، این موضوع، نقل شده است:

... یقُومُ فِی یوْمِ عَاشُورَاءَ وَ هُوَ الْیوْمُ الَّذِی قُتِلَ فِیهِ الْحُسَینُ بْنُ عَلِی علیه‌السلام، لَكَأَنِّی بِهِ فِی‏ یوْمِ‏ السَّبْتِ‏ الْعَاشِرِ مِنَ‏ الْمُحَرَّمِ‏ قَائِماً بَینَ‏ الرُّكْنِ‏ وَ الْمَقَام‏ ... .[11]

... قائم (حضرت مهدى علیه‌السلام) در روز عاشورا كه روز شهادت سید الشهدا علیه‌السلام است، قیام مى‏كنند. گویا در آن شنبه‏اى كه عاشورا در آن واقع شود، او را می بینم. درحالى‏كه بین ركن و مقام ایستاده است ... .

و در کتاب الغیبۀ شیخ طوسی، مضمون حدیث فوق از امام باقر نیز روایت شده است.[12]

و نیز در کتاب کمال الدین شیخ صدوق از امام صادق نیز روز عاشورا، روز قیام و خروج، معرفی شده است:

يَخْرُجُ الْقَائِمُ يَوْمَ السَّبْتِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ الْيَوْمَ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْن‏.[13]

قائم روز شنبه مصادف با روز عاشورا، روز شهادت امام حسین، خروج و قیام می کند.

همچنین در کتاب التشریف بالمنن ابن طاووس به نقل از منابع اهل سنت، از امام علی، مضمون احادیث فوق، تاکید شده است:

إِذَا نَادَى مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَنَّ الْحَقَّ فِي آلِ مُحَمَّدٍ، فَعِنْدَ ذَلِكَ يَظْهَرُ الْمَهْدِي ... .[14]‏

هنگامیکه ندادهنده (جبرئیل) از آسمان، ندا سر داد که حق با محمد و آل محمد است، در این هنگام، حضرت مهدی ظهور میفرمایند ... .

در روايتي از ابوبصير از امام جعفر صادق عليه السلام نیز نقل شده است:

... يَخْرُجُ الْقَائِمُ مِمَّا يَسْمَعُ وَ هِيَ صَيْحَةُ جَبْرَئِيل‏.[15]

... وقتي ندای آسمانی شنیده میشود، قائم، ظهور میفرمایند و آن، صداي جبرئيل امين است.

دیدگاه فوق، مبتنی بر نظریات استاد علامه جلال الدین علی الصغیر، نظریه پرداز و کارشناس آینده پژوهی و مباحث مهدویت، می باشد که از کتاب بسیار ارزشمند علامات الظهور، بحث فقه فی الدلالۀ، اخذ شده است.

آخرین توقیع امام عصر

علاوه بر این، مضمون مطالب فوق، نیز طبق حدیث "توقیع شریف به آخرین نائب حضرت در عصر غیبت صغری"، کاملا تایید میشود. چراکه طبق آخرین توقیع شریف امام عصر به نائب چهارم خویش، علی بن محمد السمری، عصر غیبت کبری، بعد از خروج سفیانی و ندای آسمانی، پایان می پذیرد. شیخ طوسی در کتاب الغیبۀ، چنین نقل میفرمایند:

... مَنْ يَدَّعِي الْمُشَاهَدَةَ [أَلَا فَمَنِ ادَّعَى الْمُشَاهَدَةَ] قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْيَانِيِّ وَ الصَّيْحَةِ فَهُوَ كَذَّابٌ مُفْتَر ... .[16]

... هرکسی، قبل از خروج سفیانی و ندای آسمانی، ادعای ارتباط و نیابت خاص، داشته باشد، دروغگو، کذاب و افترا زننده است ... .

طبق حدیث فوق و سایر احادیث مرتبط که در ادامه ذکر خواهد شد، بعد از خروج سفیانی در رجب و ندای آسمانی در ماه رمضان، عصر غیبت کبری، پایان می پذیرد و امکان مشاهده، ارتباط و نیابت خاص با امام عصر، امکان پذیر خواهد بود. البته نه برای همه مردم، بلکه در وضعیتی همچون شبیه غیبت صغری، تنها معتمدین و نائبان خاص امام عصر همچون نفس زکیه (که وی حامل نامه رسمی امام عصر برای جهانیان بعد از ظهور، خواهد بود)، این مشاهده و ارتباط خاص، امکان پذیر خواهد بود. که البته این فاصله زمانی بین ظهور در ماه رمضان و قیام علنی امام عصر در ماه محرم برای همه جهانیان از کنار کعبه، طولانی نخواهد بود و حدود 4 ماه بیشتر طول نخواهد کشید.

فعالیت نیمه علنی امام عصر در فاصله بین ظهور و قیام

از اینرو، امام عصر، بعد از ندای آسمانی و در فاصله بین ظهور در ماه رمضان و قیام در ماه محرم، اندک فعالیت نیمه علنی دارند. در حدیثی از امام سجاد، بر این موضوع، اشاره شده است:

... فَإِذَا ظَهَرَ السُّفْيَانِيُّ اخْتَفَى الْمَهْدِيُّ ثُمَّ يَخْرُجُ بَعْدَ ذَلِكَ.[17]

... هنگامیکه سفیانی در ماه رجب خروج کرد، حضرت مهدی مخفی خواهند شد و سپس در ماه محرم، خروج و قیام خواهند فرمود.

و نیز از امام باقر در ضمن روایت معتبری، نقل شده است:

... وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ بَعْثاً إِلَى الْمَدِينَةِ فَيَنْفَرُ الْمَهْدِيُّ مِنْهَا إِلَى مَكَّةَ فَيَبْلُغُ أَمِيرَ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ أَنَّ الْمَهْدِيَّ قَدْ خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ فَيَبْعَثُ جَيْشاً عَلَى أَثَرِهِ فَلَا يُدْرِكُهُ حَتَّى يَدْخُلَ مَكَّةَ خائِفاً يَتَرَقَّبُ عَلَى سُنَّةِ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ ... .[18]

... و سفیانی سپاهی را به سوی مدینه می‌فرستد و امام مهدی از مدینه به مکه پناه می‌‌برد... به فرمانده سپاه سفیانی خبر می‌رسد که حضرت به مکه رفته است پس سپاه را به دنبال حضرت می‌فرستد اما به حضرت دست نمی‌یابند تا اینکه حضرت طبق سنت حضرت موسی نگران و مضطرب وارد مکه می‌شوند ... .

این روایت، به خوبی نمایانگر این است که در فاصله بین ظهور و قیام، امام عصر فعالیت هایی دارند، البته ظهور امام عصر در ماه رمضان و بعد از ندای آسمانی، نه به معنای آشکار شدن عادی و همگانی برای همه، بلکه زندگی امام عصر در فاصله بین ظهور در ماه رمضان و قیام علنی در ماه محرم، همچون وضعیتی شبیه دوران غیبت صغری خواهد بود. که تنها معتمدین و اصحاب خاص امام عصر، همچون نفس زکیه و ... با ایشان در ارتباط خواهند بود. از همین رو، طبق احادیث، لشکر سفیانی، مطلع شده و به قصد دسترسی به امام عصر، به مدینه و عربستان اعزام می شود و این در حالی است که هنوز ماه محرم، فرا نرسیده است و هنوز حضرت از مکه، قیام نفرموده اند.

بنابراین، مجموعه روایات فوق الذکر، نشان میدهد که امام عصر، بعد از ندای آسمانی در ماه رمضان، فعالیت های محدودی و نیمه علنی دارند و به همین خاطر است، که لشکر سفیانی بعد از اطلاع از مکان حضرت و فعالیت های نیمه علنی وی، به قصد دسترسی به امام عصر و پایان دادن به حکومت حق، به سمت مدینه، گسیل میشوند.

و طبیعتا، در این مدت حدود چهار ماهه در فاصله بین ظهور و قیام امام عصر، شیعیان، از طریق افرادی چون، یمانی و نفس زکیه و ... به عنوان سفیران امام عصر با ایشان، در ارتباط خواهند بود.[19] شاهد بر این امر، در روایات به فعالیت و دعوت یاران حضرت همچون نفس زکیه، در قبل از قیام امام عصر در ماه محرم، تصریح شده است که پیام امام عصر را به جهانیان و شیعیان، می رسانند. از جمله، در حدیثی، به انتقال پیام نفس زکیه به عنوان سفیر خاص امام عصر، در ماه ذی الحجۀ و شهادت وی هنگام قرائت پیام امام عصر در مکه و کنار خانه خدا، کعبه، تصریح شده است:

... فَيَدْعُو رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ فَيَقُولُ لَهُ امْضِ إِلَى أَهْلِ مَكَّةَ فَقُلْ يَا أَهْلَ مَكَّةَ أَنَا رَسُولُ فُلَانٍ إِلَيْكُمْ وَ هُوَ يَقُولُ لَكُمْ إِنَّا أَهْلُ بَيْتِ الرَّحْمَةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ الْخِلَافَةِ ... فَإِذَا تَكَلَّمَ هَذَا الْفَتَى بِهَذَا الْكَلَامِ أَتَوْا إِلَيْهِ فَذَبَحُوهُ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ وَ هِيَ النَّفْسُ الزَّكِيَّة ... .[20]

... امام مهدي، مردي از یارانش را فرامي‌خواند و مي‌فرمايد: به سوي اهل مكه برو و به آنان بگو: «اي مردم مكه! من فرستاده فلان هستم و پيام او چنين است: "ما خاندان رحمت و جايگاه رسالت و خلافت هستيم ..." وقتي سخن اين جوان تمام می‌شود، به او هجوم می‌آورند و او را در ميان ركن و مقام سر مي‌برند؛ و او همان نفس زكيه است ... .

بنابراین، از این دسته احادیث، استنباط میشود که بعد از صیحه آسمانی و خروج سفیانی، امام عصر، مثل دوران غیبت صغری، نواب و سفیران خاصی خواهند داشت که پیام امام زمان را به جهانیان، می رسانند.[21] آنگاه بعد از ظهور و حدود سه ماه و نیم بعد (3 ماه و 17 روز)، قیام امام عصر در روز شنبه و دهم ماه محرم (عاشورا)، اتفاق می افتد.

علی ای حال، طبق دیدگاه دوم، بین خروج سفیانی در ماه رجب و ظهور امام مهدی در ماه رمضان، 15 ماه[22]، فاصله است، و بین خروج سفیانی در ماه رجب و قیام امام عصر در ماه محرم، 18 ماه و 17 روز؛ زیرا، همانطور که اثبات شد، بین ظهور حضرت و قیام (خروج) امام مهدی، تفاوت زمانی، وجود دارد. یعنی ظهور امام مهدی در جمعه 23 ماه رمضان رخ می دهد و بعد از 3 ماه و 17 روز، خروج (قیام) ایشان در شنبه عاشورا دهم ماه محرم، علنی خواهد شد. 

اختلاف دیدگاه در فاصله بین خروج سفیانی و ظهور، در واقع به دلیل عدم توجه به تفاوت بین ظهور و قیام امام عصر، برمیگردد. زیرا برخی از محققین، به تفاوت زمانی بین ظهور و قیام امام عصر، توجه نداشته اند و همین اختلاف، منجر به بروز اشتباه در محاسبه و زمان نشانه های ظهور، گردیده است.

اختلاف دیدگاه در این موضوع، باعث گردیده است که سوالات و ابهاماتی مطرح شود. دسته ای موفق و عده ای مخالف حول محور این سوالات، اظهارنظر نمایند.

از جمله این سوالات: آیا امام عصر، دو ظهور خواهند داشت؟؛ ظهور صغری، دیدگاه اعتقادی، می باشد؟ و آیا ظهور اصغر، منشاء حدیثی دارد؟ درحالیکه، تمام این سوالات به سوال اصلی، برمیگردد:

فرق ظهور، قیام و خروج امام عصر، چیست؟ آیا تفاوتی است؟

بنابراین، شایسته است ضمن بیان تفاوت بین ظهور و قیام امام عصر به به این سوالات، نیز پاسخ داده شود.

در واقع، از نظر علمی بین ظهور و قیام امام عصر، تفاوت زمانی وجود دارد. البته هرچند در روایات بین این واژه ها (ظهور، قیام و خروج) اختلاف چندانی، نیست و گاهی بسیار، به جای یکدیگر، استفاده شده اند. لکن، با دقت بیشتر، در برخی از احادیث، میشود به تفاوت این واژه ها، پی برد.

در مباحث مهدویت، بین ظهور و قیام امام عصر، تفاوت است. اما در ادبیات عمومی، بین این دو واژه، از روی تسامح، فرقی گذاشته نشده است و همین موضوع، باعث سوء استفاده مدعیان دروغین مهدویت، از جمله احمد الحسن بصری، مدعی یمانی، گردیده است. در حالیکه همانطور که ذکر شد، از نظر علمی، بین ظهور و قیام امام عصر، تفاوت زمانی و مکانی، وجود دارد.

توضیح بیشتر اینکه: امام عصر، بعد از صحیه و ندای آسمانی در شب جمعه، شب قدر و 23 ماه مبارک رمضان، "ظهور" میفرمایند. و بعد از حدود "3 ماه و 17 روز" و در روز شنبه، عاشورای (دهم) ماه محرم، در مکه مکرمه و از کنار کعبه، مابین رکن و مقام (رکن یمانی و مقام اسماعیل)، "قیام و خروج"، میفرمایند و پرچم و رایۀ خویش را برای آغاز حکومت جهانی، علنی میفرمایند.

امام عصر، بعد از ندای آسمانی در ماه رمضان، ظهور، می نمایند. و عاشورای ماه محرم، خروج و قیام علنی، می فرمایند:

در روایتی از امام صادق، چنین نقل شده است:

إِنَّ الْقَائِمَ يُنَادَى باسْمُهُ لَيْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ وَ يَقُومُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ يَوْمَ قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِي‏.[23]

قائم در شب 23 ماه رمضان به نامش، ندا داده میشود و در روز عاشورا قیام می کنند.

و در روایتی دیگر از امام رضا، نیز مضمون حدیث فوق، تکرار شده است.[24]

بنابراین، بین ظهور در ماه رمضان (23 ماه رمضان) و قیام امام عصر در ماه محرم (10 ماه محرم)، فاصله زمانی در حدود سه ماه و نیم، وجود دارد. در" قیام" حضرت از کنار خانه خدا و کعبه، 313 نفر از یاران ایشان، در کنار امام عصر، خواهند بود. اما بعد از قیام و اعلام آغاز "خروج" برای اقامه حکومت جهانی، ایشان منتظر می مانند که تعداد یاران و حلقه دوم اصحاب، به 10 هزار نفر برسد و آنگاه "خروج" خویش را از مکه برای فتح جهان، آغاز میفرمایند.

بنابراین، "ظهور" در ماه رمضان با صیحه آسمانی اتفاق می افتد، "قیام" در ماه محرم و روز عاشورا در کنار کعبه به همراه 313 نفر از اصحاب خاص، شروع می شود و "خروج" حرکت امام از مکه به سمت مدینه و کوفه بعد از جمع شدن 10 هزار نفر از یاران، اتفاق می افتد.

بالاخره، فاصله زمانی حدودا چهار ماه، بین ظهور و قیام امام عصر، چه عنوانی باید نام بگیرید؟ هرچند ظهور اصغر، در روایات به صراحت، ذکر نشده است، و این اصلاح، مورد سوء استفاده واقع شده است، لکن این عنوان انتزاعی، است که برای فاصله زمانی بین ظهور امام عصر بعد از ندای آسمانی در ماه رمضان تا قیام و خروج امام عصر در ماه محرم از کنار کعبه، اطلاق می شود و چه بسیار عناوین انتزاعی که در علم فقه و اصول، به کار می روند، لکن در متن احادیث فقهی وجود ندارد و به صراحت ذکر نشده اند. بنابراین، امام عصر، به اصلاح، دو ظهور (ظهور در ماه رمضان بعد از ندای آسمانی و قیام در ماه محرم از مکه) خواهند داشت. و ظهور اصغر یا همان ظهور صغری در لسان عموم، مبتنی بر دیدگاه اعتقادی می باشد، که منشاء حدیثی دارد و به همان فاصله زمانی حدودا چهار ماه، بین ظهور و قیام امام عصر، اطلاق می شود و لاغیر. و آنچه در لسان عموم به ظهور امام عصر و حضور عمومی حضرت، تعبیر میشود در واقع، در لسان احادیث، همان قیام امام عصر در ماه محرم در مکه و از کنار کعبه، خواهد بود.

البته هر ادعایی مبنی بر فرا رسیدن ظهور اصغر در عصر غیبت٬ نادرست می باشد و اصالت و منشا حدیثی ندارد. بلکه این اصطلاح تنها به فاصله چهار ماهه بین ظهور و قیام امام عصر در سال ظهور امام عصر اطلاق میشود و نه سال های قبل از آن.

دیدگاه دوم، صحیح است / فرق بین ظهور، قیام و خروج امام عصر

باتوجه به موارد فوق الذکر، دیدگاه دوم، صحیح است که علاوه بر احادیثی که پیشتر، ذکر شد، دیدگاه دوم مبنی بر وجود تفاوت زمانی بین ظهور و قیام امام عصر، مبتنی بر احادیث معتبر دیگری نیز، می باشد، از جمله:

در روایات ذکر شده است که امام عصر، در عاشورای ماه محرم سالی که فرد است، قیام (خروج) می فرمایند.

در روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده است:

يَقُومُ الْقَائِمُ فِي وَتْرٍ مِنَ السِّنِين‏ ... .[25]

قائم در سال فرد ظهور خواهد کرد ... .

و نیز از امام صادق علیه السلام، نقل شده است:

لَا يَخْرُجُ الْقَائِمُ إِلَّا فِي وَتْرٍ مِنَ السِّنِينَ‏ سَنَةَ إِحْدَى أَوْ ثَلَاثٍ أَوْ خَمْسٍ أَوْ سَبْعٍ أَوْ تِسْع‏.[26]

حضرت مهدی علیه السلام، در سال فرد، که به یک، سه، پنج، هفت و نه ختم میشود، ظهور خواهند کرد.

همچنین، طبق روایت از امام صادق علیه السلام در شنبه دهم محرم (عاشورا)، سال فرد، قیام، خواهند فرمود:

... يَقُومُ القائم فِي يَوْمِ عَاشُورَاءَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیه السلام، لَكَأَنِّي بِهِ فِي‏ يَوْمِ‏ السَّبْتِ‏ الْعَاشِرِ مِنَ‏ الْمُحَرَّمِ‏ قَائِماً بَيْنَ‏ الرُّكْنِ‏ وَ الْمَقَام‏ ... .[27]

... قائم (حضرت مهدى عليه السّلام) در روز عاشورا كه روز شهادت سيد الشهدا عليه السّلام است، قيام مى‏كنند. گويا در آن شنبه‏اى كه عاشورا در آن واقع شود، همراه او هستم. درحالى‏كه بين ركن و مقام ايستاده ... .

نکته پایانی

بنابراین، طبق دیدگاه دوم و صحیح (وجود تفاوت زمانی بین ظهور و قیام امام عصر)، امام مهدی، در جمعه شب قدر 23 ماه رمضان، به تصریح توقیع شریف، ظهور میفرمایند، که به منزله پایان غیبت کبری می باشد، لکن برای همه جهانیان آشکار نخواهند شد و وضعیتی شاید شبیه دوران غیبت صغری، پدید خواهد آمد که تنها معتمدین و اصحاب خاص امام عصر همچون نفس زکیه (که وی دارای نیابت خاص و حامل نامه رسمی امام عصر برای جهانیان است) با ایشان در ارتباط خواهند بود. و روز شنبه، در دهم عاشورای ماه محرم از کنار کعبه، امام عصر، قیام خواهند فرمود و خویشتن را به عموم جهانیان معرفی خواهند کرد.

طبق دیدگاه دوم و قول صحیح، بین خروج سفیانی در رجب و ظهور امام مهدی علیه السلام در ماه رمضان، 15 ماه (حمل ناقه) فاصله است، و بین خروج سفیانی در ماه رجب و قیام (خروج) امام عصر در ماه محرم، 18 ماه و 17 روز (15 ماه + 3 ماه و 17 روز) فاصله است. زیرا، همانطور که اثبات شد، بین ظهور حضرت و قیام (خروج) امام مهدی، تفاوت زمانی، وجود دارد.

ظهور امام مهدی علیه‌السلام در جمعه شب قدر 23 ماه رمضان سال زوج قمری، رخ می دهد و بعد از 3 ماه و 17 روز، در شنبه عاشورا دهم ماه محرم سال فرد قمری، قیام و خروج امام عصر، برای تمام جهانیان علنی خواهد شد. زیرا اثبات شد که بین ظهور حضرت و خروج (قیام) امام مهدی علیه السلام، تفاوت زمانی وجود دارد. یعنی ظهور امام مهدی علیه السلام در ماه رمضان رخ می دهد و بعد خروج (قیام) ایشان در عاشورای ماه محرم علنی، خواهد شد. به عبارت دیگر: ابتدا خروج سفیانی در سال فرد قمری خواهد بود، و بعد ظهور امام عصر در ماه رمضان سال زوج قمری، اتفاق می افتد. و در نهایت قیام امام عصر، در محرم سال فرد قمری، برای جهانیان آشکار میشود. انهم یرونه بعیدا و نراه قریبا.

---------------------------------------

*دانش آموخته حوزه علمیه قم

منبع: فرهنگ نیوز

---------------------------------------